Wokół młodej gwiazdy odległej o 440 lat świetlnych tworzy się planeta. Astronomowie są świadkami tego procesu. Potencjalną planetę wykryto w dysku gazu i pyłu, zwanym dyskiem protoplanetarnym, wokół gwiazdy HD 135344B. Naukowcy szacują, że rodząca się planeta ma rozmiar dwa razy taki, jak Jowisz, a jej pozycja względem gwiazdy odpowiada odległości Neptuna od Słońca.

Już wcześniej obserwowano dyski protoplanetarne wokół młodych gwiazd, pokazujące skomplikowane wzory, takie jak pierścienie, przerwy, spirale. Według przewidywań tego rodzaju struktury to efekt działania niemowlęcych planet, które zgarniają materię w trakcie krążenia wokół gwiazdy macierzystej. Jednak do tej pory nie udawało się zobaczyć takiej młodej planety w akcji.

W dysku wokół HD 135344B zaobserwowano już wcześniej wirujące ramiona. Dokonano tego instrumentem SPHERE na Bardzo Dużym Teleskopie (ang. Very Large Telescope, w skrócie VLT), należącym do Europejskiego Obserwatorium Południowego (ESO). Brakowało jednak wtedy dowodów, że w dysku formuje się planeta.

Teraz, dzięki obserwacjom przy pomocy nowego instrumentu ERIS, który również działa na VLT, naukowcy przypuszczają, że dostrzegli kandydatkę na planetę tuż u podstawy jednego z ramion spiralnych dysku, dokładnie w miejscu, gdzie teoria przewiduje, iż może znajdować się obiekt planetarny odpowiedzialny za rzeźbienie takiego wzoru.

Drugie podobne odkrycie dotyczy bliskiego otoczenia gwiazdy V960 Mon. To kontynuacja obserwacji tej młodej gwiazdy wykonanych kilka wcześniej przez instrument SPHERE na VLT oraz sieć radioteleskopów ALMA. Wtedy odkryto, że materia wokół gwiazdy ma kształt skomplikowanych ramion spiralnych, a na dodatek ulega fragmentacji w procesie zwanym niestabilnością grawitacyjną, czyli duże skupiska materii zapadają się pod wpływem grawitacji i procesy te mogą doprowadzić do uformowania się planety albo innego dużego obiektu.

Nowe obserwacje przy pomocy instrumentu ERIS na teleskopie VLT, udało się wykryć taki obiekt towarzyszący gwieździe. Obiekt znajduje się bardzo blisko jednego z ramion spiralnych. Może to być planeta albo brązowy karzeł.

Enhanced Resolution Imager and Spectrograph, czyli ERIS, to instrument łączący fotografowanie w podczerwieni ze spektroskopią. Instrument ten uzyskał pierwsze światło w 2022 roku. Planowany okres jego eksploatacji to 10 lat.

Wyniki badań HD 135344B opisano w artykule, który ukazał się w „Astronomy and Astrophysics”, pierwszym autorem pracy jest Francesco Maio, doktorant na University of Florence we Włoszech. Z kolei badania V960 Mon przedstawiono w „The Astrophysicsal Journal Letters”, tutaj pierwszym autorem jest Anuroopa Dasgupta, doktorant w ESO oraz na Diego Portales University w Chile.(PAP)

cza/ agt/