AURA to konsorcjum amerykańskich uniwersytetów zarządzające obserwatoriami i teleskopami, w tym m.in. teleskopami Gemini

Betelgeza to jedna z najjaśniejszych gwiazd, które można zobaczyć na nocnym niebie. Łatwo ją wypatrzeć w konstelacji Oriona. Gwiazdozbiór ten z początkiem sierpnia zacznie być powoli widoczny nad ranem w Polsce.

Betelgeza to czerwony nadolbrzym o promieniu 700 razy większym niż Słońce. Ma około dziesięć milionów lat, ale jest już w końcowej fazie swojej ewolucji. W latach 2019-2020 sprawiła sensację gwałtownie tracąc blask. Rozważano nawet, czy nie nadchodzi jej wybuch supernowej, ale ostatecznie okazało się, że za spadek jasności odpowiedzialny był wielki obłok pyłu wyrzucony przez gwiazdę.

Wiadomo było, iż Betelgeza zmienia jasność też w bardziej regularny sposób, a jej główny okres to około 400 dni, z kolei drugi okres to około sześć lat. Naukowcy wysuwali przypuszczenia, że sześcioletni okres jest związany z istnieniem drugiej gwiazdy. Kiedy jednak Kosmiczny Teleskop Hubble’a oraz Obserwatorium Rentgenowskie Chandra próbowały ją odnaleźć, zakończyło się to niepowodzeniem.

Teraz udało się wreszcie odnaleźć gwiazdę towarzyszącą Betelgezie. Dokonał tego zespół naukowców, którym kieruje Steve Howell z NASA Ames Research Center. W swoich obserwacjach wykorzystali 8,1-metrowy teleskop Gemini North na Hawajach i specjalny instrument zwany ‘Alopeke (co oznacza lisa w języku hawajskim).

Zastosowana technika obserwacji nosi nazwę obrazowania plamkowego i wykorzystuje bardzo krótkie ekspozycje, aby ominąć zaburzenia zdjęć spowodowane przez ziemską atmosferę. Technika ta pozwala na uzyskanie wysokiej rozdzielczości.

Analiza zdjęć pokazała, że druga gwiazda jest o sześć magnitudo słabsza niż Betelgeza w zakresie widzialnym. Masa towarzyszki to około 1,5 masy Słońca. Prawdopodobnie jest gwiazdą typu widmowego A lub B w okresie ewolucji przed tzw. ciągiem głównym (ciąg główny to obszar na wykresie własności gwiazd, w którym znajduje się większość gwiazd, w tym Słońce, na tym etapie ewolucji spalają wodór w hel w swoich jądrach).

Towarzyszka znajduje się blisko powierzchni Betelgezy, około cztery razy dalej niż Ziemia od Słońca. Oznacza to, że gwiazda ta krąży w zewnętrznych warstwach atmosfery Betelgezy,

Naukowcy sądzą, że Betelgeza i jej towarzyszka narodziły się w tym samym czasie. Towarzyszka jednak nie przetrwa długo, gdyż potężne siły pływowe spowodują, że z czasem po spirali zbliży się do Betelgezy, co ma nastąpić w ciągu najbliższych 10 tysięcy lat.

W listopadzie 2027 roku towarzysząca gwiazda znajdzie się w swoim największym oddaleniu od Betelgezy. Będzie ją wtedy łatwiej obserwować.

Wyniki badań opublikowano w „The Astrophysical Journal Letters”.(PAP)

cza/ agt/