Przewodnicząca Eurodoc: doktoranci w wielu krajach traktowani są nadal jak studenci

Eurodoc jest parasolową organizacją non-profit, założoną w 2002 roku w Brukseli, która zrzesza obecnie 28 organizacji członkowskich z różnych krajów Europy. Każdy kraj jest reprezentowany przez maksymalnie dwie organizacje działające na szczeblu narodowym, reprezentujące doktorantów i młodych naukowców. „Organizacje członkowskie mogą liczyć na pomoc Eurodoc w sprawach dotyczących m.in. doktorantów i młodych naukowców, badań, zmian w polityce - czy warunków zatrudnienia naukowców rozpoczynających karierę” - powiedziała portalowi Nauka w Polsce Agnieszka Żyra z Katedry Inżynierii i Automatyzacji Produkcji Wydziału Mechanicznego Politechniki Krakowskiej. Została ona wybrana na stanowisko przewodniczącej Europejskiej Rady Doktorantów i Młodych Naukowców (Eurodoc) na kadencję 2021/2022.

W rozmowie z PAP Żyra zwróciła uwagę na obecny w wielu krajach Europy problem, który dotyczy statusu doktorantów i młodych naukowców, czyli osób po doktoracie, co przekłada się na problemy formalne związane z ich zatrudnieniem.

„Brak regulacji prawnych powoduje, że doktoranci mają bardzo ograniczone źródła finansowania, które kształtowane są dowolnie w zależności od podmiotu, w którym prowadzą działalność badawczą. Nie ma zatem jasnych wytycznych co do źródeł i wysokości finansowania, a także jego formy” - zauważyła Żyra. - „Do tego dochodzą problemy z ubezpieczeniami czy też wsparciem socjalnym, które w wielu wypadkach jest uzależnione od formy zatrudnienia. Ten problem jest również widoczny wśród osób zatrudnionych na stanowiskach postdok. Wskazują one, że finansowanie podczas długoterminowych kontraktów jest obniżane. Jednocześnie takie osoby posiadają mniej praw i otrzymują mniejszą pomoc socjalną, niż inni pracownicy”.

Jej zdaniem zmiany wymaga zwłaszcza status doktorantów, "traktowanych w wielu krajach niestety nadal jak studenci".

Żyra zaznaczyła, że organizacja Eurodoc dąży do zmiany postrzegania doktoranta: nie jako studenta, ale jako młodego badacza. Jak tłumaczyła, powinno się zacząć od używania w debacie publicznej w kontekście doktoranta określeń takich, jak +early carrier researcher+, czy też +doctoral candidate+". „Tak też powinni o sobie mówić sami doktoranci" - dodała.

Jej zdaniem sytuacja młodych naukowców i doktorantów w Polsce nie różni się zbytnio od sytuacji naukowców w Europie. W poszczególnych państwach - choć z różnym nasileniem - napotykają oni podobne problemy. "Głównymi przeszkodami, na jakie natrafiają młodzi naukowcy, są problemy z regulacją statusu zatrudnienia doktorantów, problemy ze wsparciem socjalnym i zabezpieczeniem medycznym, brak jasnych kryteriów i wytycznych w przypadku realizacji długoterminowych kontraktów, brak wspólnych i jednolitych wytycznych ewaluacji kształcenia i prowadzonych badań, czy też wreszcie brak należytego wsparcia w obszarze zdrowia psychicznego. Brakuje też podejmowanych działań w obszarze wsparcia kariery pozaakademickiej młodych naukowców” - wymieniła Żyra.

Nowa przewodnicząca Eurodoc wśród swoich priorytetów wymieniła reaktywację projektu „Open Science Ambassadors Training”. Jego celem jest przeszkolenie ambasadorów Open Science z poszczególnych organizacji członkowskich - tak, by mogli przekazywać swoją wiedzę na szczeblu krajowym, prowadząc szkolenia i spotkania, zwiększając świadomość dotyczącą otwartej nauki.

Kolejnym tematem wymienionym przez przewodniczącą Eurodoc jako jej priorytet jest ocena działalności naukowej młodych naukowców, traktowana w wielu krajach według różnych kryteriów.

„Tematem równie istotnym jest problem planowania i rozwoju kariery młodych naukowców. Bardzo widocznym problemem jest brak wsparcia w rozwoju kariery na rynku pracy, poza ośrodkami akademickimi czy też badawczymi” - powiedziała Agnieszka Żyra. Jej zdaniem w tym obszarze nie ma jeszcze wypracowanych rozwiązań.

„Do tego dochodzą również kwestie związane ze zdrowiem psychicznym, a także zwiększaniem świadomości i wypracowywaniem stanowisk na tematy kluczowe dla naukowców na wczesnym etapie kariery. Eurodoc wypracowuje również stanowisko dotyczące wolności akademickiej” – powiedziała Agnieszka Żyra.

Jak wytłumaczyła, w przypadku wsparcia psychologicznego w niektórych krajach (w szczególności skandynawskich) takie rozwiązania – polegające na szybkim i bezpłatnym dostępie do fachowej pomocy psychologicznej dla doktorantów i młodych naukowców są wdrażane, natomiast w większości krajów brakuje wsparcia w tym obszarze.

Organizacja Eurodoc - jak tłumaczyła Żyra - pracuje nad poprawą programów studiów doktoranckich i szkolnictwa wyższego w Europie. Zaznaczyła ona, że Eurodoc „działa na rzecz sprawiedliwej i zrównoważonej kultury badawczej, w której naukowcy na początku kariery są traktowani z szacunkiem i mają dostęp do długoterminowych i stabilnych ścieżek kariery”.

„Naszym zadaniem jest też działanie na rzecz pozytywnych zmian w polityce, kulturze i środowisku, które mają wpływ na jakość szkolenia, dobre samopoczucie i warunki zatrudnienia naukowców rozpoczynających karierę. Jeśli mówimy o programach kształcenia doktorantów – przyjmują one w różnych krajach różne formy, chociażby w Polsce mamy już szkoły doktorskie. Problemem, można powiedzieć: uniwersalnym, jest brak wsparcia rozwoju kariery zawodowej młodych naukowców poza uczelniami/instytucjami badawczymi” - poinformowała Żyra.

W ostatnim czasie Eurodoc brał udział w konsultacjach prowadzonych z inicjatywy Komisji Europejskiej z europejskimi organizacjami badawczymi. Dotyczyły one rozwoju polityki w ramach European Research Area, w szczególności działań na rzecz badań naukowych i innowacji. „Eurodoc dostrzega następujące kluczowe punkty, dotyczące obszarów priorytetowych dla przyszłych działań: pogłębianie funkcjonującego wewnętrznego rynku wiedzy, wspólne podejmowanie wyzwań związanych z podwójną transformacją ekologiczną i cyfrową oraz zwiększenie widoczności w społeczeństwie, a także rozwinięcie osiąganej doskonałości w zakresie badań naukowych i innowacji” - poinformowała Agnieszka Żyra.

Agnieszka Żyra w poprzedniej kadencji pełniła funkcję sekretarza Eurodoc, wcześniej workshop officer, a także Open Science Ambassador. Działalność na rzecz doktorantów rozpoczynała na szczeblu krajowym w Krajowej Reprezentacji Doktorantów, gdzie pełniła funkcję wiceprzewodniczącej KRD oraz pełnomocnika ds. współpracy międzynarodowej.

Anna Mikołajczyk-Kłębek, Nauka w Polsce - PAP

amk/zan/