Naukowcy z Uniwersytetu Warszawskiego od kilku lat prowadzą badania w Górach Czatkalskich w północno-zachodniej części Uzbekistanu. Do tej pory skupiali się na badaniach wykopaliskowych. W ten sposób odkryli ślady kilku obozowisk sprzed 40 tysięcy lat.

"Otrzymaliśmy sygnał od lokalnej ludności, że w miejscu nieodległym od prowadzonych przez nas wykopalisk widoczne są na skałach ryty. Postanowiliśmy to sprawdzić. Okazało się, że wiadomość była prawdziwa. Liczba rytów jest olbrzymia. Do tej pory nie były one zupełnie znane naukowcom" - opowiada PAP dr Małgorzata Kot z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, która kieruje wykopaliskami w rejonie, gdzie doszło do odkrycia rytów. Badania są finansowane ze środków Narodowego Centrum Nauki.

Skupisko petroglifów (rytów naskalnych) znajduje się na zboczach wysoko położonej górskiej doliny Kyzyl Dara. Są one wykonane na olbrzymich płaskich skałach, które położone są na wysokości od 2500 do 3100 m n.p.m. Zdaniem dr Kot jest to jedno z najwyżej usytuowanych tego typu stanowisk ze sztuką naskalną w Uzbekistanie. Skały z rytami rozciągają się na przestrzeni kilkuset metrów.

Widok na fragment stanowiska o wschodzie słońca. (M. Leloch)

Wśród rytów dominują przedstawienia koziorożców. Do takiej interpretacji ukazanego gatunku badaczy przekonują olbrzymie, mocno zakręcone rogi zwierząt. "Ryty przedstawiają zapewne koziorożce syberyjskie. To największe żyjące na Ziemi koziorożce. Obecnie znajdują się na liście gatunków zagrożonych wymarciem" - wskazuje członek zespołu badawczego Michał Leloch, który wykonał wstępną dokumentację części odkrytych petroglifów. Długość rogów tych zwierząt może dochodzić nawet do blisko półtora metra. Zwierzęta te ważą ponad 100 kg.

Petroglif przedstawiający koziorożca. (M. Leloch) 

Obecnie w dolinie Kyzyl Dara mieszkańcy pobliskich wiosek wypasają latem owce. Nie jest to jednak miejsce łatwo dostępne. Dotarcie do niego z najbliżej położonej bazy wymaga całodziennej wspinaczki. Wyprawa archeologiczna, mimo pomocy polskich alpinistów, była bardzo wymagająca – oceniają naukowcy.

Droga na stanowisko. (J. Kadłubowski)

„Po dotarciu na miejsce zająłem się inwentaryzacją i dokumentacją rytów, a pozostali szli sukcesywnie wyżej szukając kolejnych skupisk. Nie spodziewaliśmy się aż tak olbrzymiej liczby rytów. W trakcie dwóch dni, które spędziliśmy na miejscu, nie udało nam się wszystkiego nawet pobieżnie obejrzeć" – dodaje Leloch.

Naukowcy chcą powrócić tam za rok na dłużej i zająć się dokumentowaniem pozostałych rytów, korzystając m.in. z latawców.

Skały z przedstawieniem trzech koziorożców. (M. Leloch)

Badacze zastanawiają się, dlaczego dawni mieszkańcy tych ziem wykonywali petroglify. Na razie nie mają jasnej odpowiedzi. "Być może było to związane z magią łowiecką, lecz pole do interpretacji jest ogromne" - uważa Leloch. W tym pierwszym wariancie wykonanie rytu mogło mieć na celu spowodowanie korzystnego dla myśliwych przebiegu polowania.

Skały, na których widoczne są petroglify. (J. Królikowski)

Część rogów koziorożców jest na rytach bardzo silnie skręcona, tworząc niemal zamknięty okrąg. W okrąg bywa wpisany motyw krzyża lub pajęczyny. Badacze sugerują, że może mieć to związek z symboliką solarną lub stanami transowymi.

Wśród mniej licznych rytów są przedstawienia interpretowane przez archeologów jako łuki, inne gatunki zwierząt - np. jelenie, psy i wilki. Są też motywy ukazujące ludzkie dłonie - jednak nieco mniejsze niż rzeczywiste dłonie dorosłego człowieka.

Skały, na których widoczne są petroglify. (M. Leloch)

Najstarsze ryty mogą pochodzić z połowy II tysiąclecia p.n.e., bo z tych czasów pochodzą pozostałości znajdujących się w pobliżu osad i cmentarzysk. Są jednak wśród nich także zdecydowanie późniejsze, zapewne nawet z okresu średniowiecza - uważają odkrywcy.

Droga na stanowisko. (J. Królikowski)

Naukowcy podkreślają, że skupiska sztuki naskalnej w Uzbekistanie były do tej pory znane głównie z obszarów nizinnych - tym bardziej warto przyjrzeć się tym nowo zlokalizowanym - zaznaczają. 

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

szz/ ekr/