Badania przeprowadzone w ramach projektu Euro-Peristat koordynował francuski instytut INSERM (Institut National de la Sante et de la Recherche Medicale). Uczestniczyli w nich klinicyści, epidemiolodzy i statystycy, zajmujący się zagadnieniami zdrowia okołoporodowego ze wszystkich krajów Unii Europejskiej oraz Islandii, Norwegii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii.

Ponieważ kraje europejskie mają podobny standard życia i zaawansowane systemy opieki zdrowotnej, wykrywanie różnic pomiędzy wskaźnikami opisującymi stan zdrowia okołoporodowego może ułatwić określenie najlepszych polityk i praktyk w zakresie opieki nad matką i dzieckiem - zauważają eksperci.

Jak się okazało, w latach 2015-19 wskaźniki martwych urodzeń i umieralności noworodków nadal spadały w przeważającej części Europy, ale spadki te były mniej wyraźne niż w poprzednich latach, a w niektórych krajach sytuacja nie poprawiała się, a nawet uległa pogorszeniu.

Martwe urodzenia to – według definicji Euro-Peristat - zgony płodów w 24 tygodniu ciąży lub później (międzynarodowe porównania generalnie wykorzystują próg 28 tygodni). W 2019 r. mediana wskaźnika martwych urodzeń w 24. tygodniu ciąży lub później wyniosła 3,2 na 1000 żywych i martwych urodzeń ogółem (od 1,8 w Estonii do 4,7 na Cyprze; w Polsce 2,9). W latach 2015-2019 widoczny był niewielki ogólny spadek martwych urodzeń, szacowany na 1 proc. rocznie, ale wiele krajów - na przykład Belgia i Niemcy - nie wykazało żadnych zmian lub nawet niewielki wzrost liczby urodzeń martwych dzieci. Kontrastuje to z poprzednimi raportami Euro-Peristat, w których zaobserwowano bardziej wyraźne i obejmujące więcej krajów spadki.

Zgony noworodków to zgony niemowląt w ciągu 27 dni po żywym urodzeniu. Dzieci urodzone przed 22 tygodniem ciąży zostały wykluczone zgodnie z międzynarodowymi definicjami (przed 22 tygodniem mówi się o poronieniu).

Niektóre kraje, na przykład Francja i Niemcy, nie mogły dostarczyć danych na temat umieralności noworodków, ponieważ dane te nie są powiązane z aktami urodzeń. Wśród krajów, które dostarczyły dane, mediana wskaźnika umieralności noworodków wyniosła 2,2 na 1000 żywych urodzeń. Wskaźniki wahały się od 1,5 lub mniej na 1000 żywych urodzeń (Estonia - 0,9/1000) w Słowenii, Islandii, Finlandii, Norwegii, Czechach i Szwecji do ponad 3,5 na 1000 żywych urodzeń w Irlandii Północnej, na Malcie, w Rumunii i Bułgarii. Dla Polski wskaźnik wyniósł 2,7.Niektóre z tych różnic we wskaźnikach śmiertelności noworodków są związane z różnicami w krajowych politykach dotyczących przerywania ciąży z powodu wad wrodzonych. W wielu krajach w latach 2015-2019 obserwowano ciągły spadek śmiertelności noworodków, ale skala tego spadku była mniejsza niż w poprzednich raportach Euro-Peristat.

Zgony niemowląt to zgony w mniej niż rok po żywym urodzeniu po ciąży trwającej co najmniej 22 tygodnie. Tylko dwie trzecie uczestniczących w badaniu krajów europejskich było w stanie przedstawić ten wskaźnik, co ilustruje brak rutynowego powiązania między danymi dotyczącymi zgonów niemowląt a danymi dotyczącymi urodzeń. Brak możliwości powiązania tego kluczowego wskaźnika z innymi danymi dotyczącymi zdrowia okołoporodowego jest głównym ograniczeniem nadzoru oraz opracowywania polityk i praktyk mających na celu zmniejszenie śmiertelności niemowląt.

W 19 krajach dostarczających dane współczynniki umieralności niemowląt wahały się od mniej niż 2,0 na 1000 żywych urodzeń w Islandii (0,5/1000), Estonii, Szwecji i Norwegii do ponad 3,5 na 1000 żywych urodzeń w Chorwacji, Belgii, Polsce (3,7) i na Węgrzech.

Wskaźniki przedwczesnych porodów i niskiej masy urodzeniowej były w Europie bardzo zróżnicowane, ale w większości krajów spadały z czasem. Niska masa urodzeniowa jest definiowana jako waga urodzeniowa poniżej 2500 gramów. W roku 2019 odsetek dzieci z niską masą urodzeniową wahał się od 4,0 do 10,1 proc. żywych urodzeń. Istniały znaczne różnice geograficzne, z najniższymi wartościami procentowymi w krajach Europy Północnej (poniżej 4,5 proc. w Finlandii, Szwecji, Danii, Estonii, Norwegii oraz na Litwie Łotwie,), a najwyższymi w Europie południowej i wschodniej (Cypr 9 proc., Portugalia, Hiszpania , Słowacja i Węgry). W Polsce niska masę urodzeniową miało w roku 2019 4,8 proc. noworodków.

W większości krajów Europy odsetek dzieci z niską masą urodzeniową nieznacznie spadł w latach 2015-2019.

Poród przedwczesny to poród przed ukończonym 37 tygodniem ciąży. W roku 2019 poród przedwczesny dotyczył od 5,3 (Finlandia i Litwa) do 11,3 proc. (Cypr) żywych urodzeń, przy medianie 6,9 proc. W Polsce było to 7,2 proc. porodów.

W latach 2015-2019 wskaźnik urodzeń przedwczesnych spadł w Europie we wszystkich krajach z wyjątkiem czterech, przy ogólnym szacunkowym spadku rocznym o 1 proc.

Różnice pomiędzy krajami dotyczące wieku ciąży w momencie porodu są widoczne w całym rozkładzie wieku ciążowego. Wczesne porody (37-38 tydzień ciąży) wahały się od 17,0 do 42,8 proc. (mediana 22,6 proc,). Porody po terminie (w 42. tygodniu lub później) były na ogół rzadkie (mniej niż 1 proc. w większości krajów), z pewnymi wyjątkami (6 proc. w Szwecji, 4,4 proc.w Norwegii). W Polsce tylko 0,5 proc ciąż trwało powyżej 42 tygodni.

W większości krajów zaobserwowano spadek wskaźników urodzeń mnogich, podczas gdy wiek matki w momencie porodu nadal wzrastał. Istnieje duże zróżnicowanie wskaźników ciąż bliźniaczych w krajach europejskich.

Populacyjne czynniki ryzyka śmiertelności i zachorowalności okołoporodowej zmieniały się w czasie: w większości krajów zaobserwowano spadek wskaźników urodzeń mnogich, podczas gdy wiek matki w momencie porodu nadal wzrastał.

W krajach europejskich istnieje duże zróżnicowanie wskaźników ciąż bliźniaczych - od 11,9 do 23,6 na 1000 kobiet, które urodziły żywe lub martwe dziecko w roku 2019. Mediana wskaźnika wyniosła 15,8 na 1000 kobiet.

W okresie objętym niniejszym raportem współczynnik urodzeń mnogich spadł prawie we wszystkich krajach, a mediana zmiany między 2015 a 2019 rokiem wyniosła - 1,1 na 1000 kobiet.

Jednym z powodów tego spadku może być coraz powszechniejsze stosowanie transferu pojedynczych zarodków w celu ograniczenia ciąż mnogich przy sztucznym zapłodnieniu. Te spadki wskaźników ciąż mnogich mogą przyczynić się do lepszych wyników dotyczących noworodków i matek.

Liczba nastoletnich matek w Europie jest stosunkowo mała i stale spada; w roku 2019 mediana odsetka kobiet rodzących w wieku poniżej 20 lat wyniosła 1,7 proc. Najwyższy odsetek nastoletnich matek (>3 proc.) odnotowano na Malcie, w Walii i na Słowacji. W Polsce było ich w roku 2019 2,2 proc, gdy w 2015 - 3,3 proc.

Z drugiej strony odsetek kobiet w Europie rodzących w wieku 35 lat i później nadal rośnie. W latach 2015-2019 mediana wzrostu ich odsetka wyniosła 2,6 proc., a mediana samego odsetka w roku 2019 - 23,1 proc.(w Polsce 19,5 proc.). Dla odsetka kobiet w wieku 40 lat i starszych mediana wyniosła 4,5 proc.(w Polsce 2,2 proc.)

Kraje o wyższym odsetku rodzących kobiet w wieku 35 lat i starszych to Luksemburg (31,6 proc.), Portugalia (33,2 proc.), Włochy (34,4 proc.), Irlandia (39,4 proc.) i Hiszpania (40,0 proc.). W tych krajach ponad 5 proc. wszystkich porodów ma miejsce wśród kobiet w wieku 40 lat i starszych, z najwyższymi wartościami przekraczającymi 7 proc. we Włoszech, Portugalii i Hiszpanii.

Jednocześnie spadł odsetek kobiet rodzących poniżej 20. roku życia (poza Cyprem, Maltą i Słowenią).

Ze względu na znacznie wyższe ryzyko powikłań ciąży wśród kobiet w wieku powyżej 35, a zwłaszcza powyżej 40 lat, te zmiany demograficzne prawdopodobnie będą wymagać modyfikacji świadczenia opieki zdrowotnej w celu zapewnienia bezpieczeństwa i dobrych wyników dla matek i noworodków.

Jeśli chodzi o cięcia cesarskie, sytuacja jest bardzo zróżnicowana, a trendy – kontrastujące. W niektórych krajach wskaźniki cesarskich cięć są stabilne lub maleją, podczas gdy w innych wzrosły w latach 2015-2019.

Kilka krajów, zwłaszcza Portugalia i Anglia, nie mogło dostarczyć danych na temat sposobu porodu ze względu na brak możliwości powiązania danych dotyczących świadczeń zdrowotnych z rutynowymi bazami danych gromadzącymi informacje o wynikach okołoporodowych.

W 2019 r. mediana wskaźnika cięć cesarskich w krajach dostarczających dane wynosiła 26,0 proc. i wahał się on w szerokim zakresie od 16,4 ( Norwegia) do 53,1 proc.(Cypr). W Polsce poprzez cięcie cesarskie urodziło się w roku 2019 44,4 proc. dzieci, podczas gdy w roku 2015 było to 42,9 proc.

Mediana częstości porodów drogą pochwową z użyciem instrumentów wyniosła 6,1 proc. przy zakresie od 1,4 do 13,8 proc.Cięcia cesarskie były zróżnicowane pod względem geograficznym, z niższymi wskaźnikami w północnej Europie i wyższymi w południowej i środkowej Europie.

Dwanaście krajów odnotowało malejący odsetek cesarskich cięć, dziewięć - wzrost, a inne były pod tym względem stabilne.

Jak podkreślają autorzy, coroczne raportowanie porównywalnych wskaźników zdrowia matek i noworodków w Europie jest wykonalne i potrzebne do wspierania polityki zdrowia okołoporodowego. Nowy protokół gromadzenia danych zapewnia również wyraźnie wymierny wzorzec jakości dla europejskich systemów informacji o zdrowiu okołoporodowym. Jako minimum wszystkie kraje powinny być w stanie dostarczać dane zgodnie ze standardami określonymi przez wspólny model danych Euro-Peristat (https://www.europeristat.com/index.php/reports/ephr-2019.html). (PAP)

Autor: Paweł Wernicki

pmw/ zan/