Pociski, działko wiwatowe, armatni wycior, guziki i przypinki z umundurowania - to niektóre ze znalezisk, jakich dokonano podczas prac archeologicznych prowadzonych w okolicy wioski Żerdź w województwie lubelskim, na terenie przewidzianym pod budowę drogi ekspresowej S17 - poinformowała Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad na portalu społecznościowym. Prace prowadzone są w miejscu, w którym w 1863 r. polskie oddziały powstańcze stoczyły bitwę z Rosjanami.

Podczas prac odsłonięto też zarys ogrodzenia i elementy pomnika postawionego przez Rosjan w 1888 roku. Natrafiono także na kości końskie oraz odsłonięto zarys trzech miejsc pochówku: dwóch indywidualnych oraz dużej zbiorowej mogiły. W komunikacie GDDKiA napisano, iż można przypuszczać, że w mogiłach pochowani są uczestnicy bitwy. Dalsze prace pozwolą odpowiedzieć na pytanie, znajdują się tam tylko żołnierze rosyjscy - źródła historyczne podają bowiem, że polscy powstańcy spoczęli na cmentarzu w Baranowie - czytamy.

Bitwa pod Żyrzynem rozegrała się 8 sierpnia 1863 roku. Polskimi siłami dowodził pułkownik Michał Heydenreich "Kruk", absolwent petersburskiej Akademii Sztabu Generalnego i działacz konspiracyjny. Mając informacje o transporcie dwustu tysięcy rubli z dęblińskiej twierdzy do Lublina, Heydenreich zastawił pułapkę właśnie w okolicy Żyrzyna. Po stronie polskiej walczyło ok. 2,5-3 tys. powstańców - w tym ok. 1,4 tys. strzelców. Transport pieniędzy ochraniało z kolei ok. pięciuset Rosjan, dysponujących dwoma działami i kilkunastoosobowym zwiadem kozackim.

Zasadzka okazała się skuteczna; powstańcy zablokowali kolumnę od czoła, uderzyli z obu boków i odcięli odwrót. Po trzygodzinnym boju niewielka część rosyjskiego oddziału przebiła się z okrążenia w kierunku Kurowa. Dane o stratach i liczebności oddziałów obu stron różnią się w zależności od źródeł. W bitwie zginęło pomiędzy 77 a 200 żołnierzy rosyjskich, ok. 150 zostało rannych, zaś blisko drugie tyle trafiło do niewoli. Straty polskie były minimalne: od 10 do 40 zabitych i kilkudziesięciu rannych. Zdobyte pieniądze przeznaczono na wzmocnienie i tworzenie nowych oddziałów powstańczych. Bitwa pod Żyrzynem uznana została za największe polskie zwycięstwo w okresie powstania styczniowego, zaś Heydenreicha mianowano generałem brygady.

Pomnik upamiętniający sukces powstańców styczniowych znajdował się w okolicy wioski Żerdź, na terenie przewidzianym pod budowę drogi ekspresowej S17. Zgodnie z zaleceniem lubelskiego konserwatora zabytków, zimą br. w okolicy pomnika oraz w miejscu, na które miał zostać przeniesiony, przeprowadzone zostało na zlecenie GDDKiA rozpoznanie geofizyczne. Jego celem było znalezienie grobów uczestników bitwy. Za pomocą georadaru starano się precyzyjnie określić lokalizację ewentualnej mogiły i wskazać miejsca do przeprowadzenia badań archeologicznych. W maju br. wykonawca robót na S17 zdemontował współczesny pomnik i przeniósł go na drugą stronę DK17.

Prace archeologiczne w okolicy wioski wciąż trwają. (PAP)

kflo/ zan/