Satoshi Omura razem z Williamem C. Campbellem otrzymali Nobla 2015 za odkrycia dotyczące nowej metody leczenia zakażeń wywołanych przez pasożytnicze nicienie, w szczególności - za odkrycie leków z grupy awermektyn, które znalazły zastosowanie w leczeniu ciężkich chorób wywoływanych przez nicienie pasożytnicze, takich jak słoniowacizna czy ślepota rzeczna. Nagrodą uhonorowano także Youyou Tu za odkrycia dotyczące nowych sposobów leczenia malarii.

Choć Omura jest uważany na świecie za wiodącego eksperta w dziedzinie chemii bioorganicznej oraz antybiotyków makrolidowych, jest bardzo skromnym człowiekiem. Najlepiej oddaje to fakt, że proszony o komentarz do Nagrody Nobla, którą otrzymał w poniedziałek, przyznał, że nie wie, czy na nią zasługuje. W wywiadzie udzielonym japońskiej telewizji NHK powiedział: “Nauczyłem się tak wiele od mikroorganizmów i jestem od nich zależny, dlatego to raczej im przyznałbym tę nagrodę”.

“Ta dziedzina badań pozostaje raczej niezauważana, a przecież mikroorganizmy są niezwykle ważne dla ludzi. Mogą być naszymi partnerami. Mam nadzieję, że ten obszar nauki zyska więcej uwagi z powodu tej nagrody i że będzie mógł dalej pomagać ludziom” – ocenił japoński noblista.

Pracując od wielu lat w Kitasato Institute w Tokio, Omura opracował oryginalne metody izolacji i hodowli mikroorganizmów (zwłaszcza obecnych w glebie), dzięki czemu odkrył aż 13 ich nowych rodzajów i 42 nowe gatunki. Pozwoliło mu to również odkryć ponad 470 produkowanych przez nie związków organicznych, z których wiele posiada unikatową strukturę i aktywność biologiczną. Wśród nich znajduje się 26 substancji (lub ich pochodnych), które obecnie są powszechnie wykorzystywane jako leki w terapii poważnych chorób ludzi, w leczeniu zwierząt, w rolnictwie, a także jako odczynniki w badaniach biochemicznych.

Wśród odkrytych przez niego i jego zespół substancji znajduje się m.in. cerulenina, produkowana przez grzyby z gatunku Acremonium caerulens. Jest to pierwszy znany inhibitor biosyntezy tłuszczów, który stał się punktem wyjścia do stworzenia popularnych dziś leków obniżających poziom cholesterol – statyn.

Z kolei odkrycie przez Omurę inhibtora kinazy C – staurosporyny - pobudziło badania nad stworzeniem nowych leków przeciwnowotworowych, takich jak imatynib (słynny Glivec), który zmienił losy chorych na przewlekłą białaczkę szpikową. Wśród innych związków odkrytych i zbadanych przez noblistę można wymienić laktacystynę i herbimycynę, które są inhibitorami proteasomu oraz białka opiekuńczego Hsp90. Pomogło to opracować lek o nazwie bortezomib na szpiczaka mnogiego (jeden z najczęstszych nowotworów układu krwiotwórczego).

Odkrycie w 1978 r. przez Omurę awermektyny - antybiotyku makrolidowego, produkowanego przez bakterie glebowe Streptomyces avermectinius - doprowadziło do opracowania, we współpracy z Williamem C. Campbellem, iwermektyny. Była ona stosowana najpierw u zwierząt, ale szybko okazało się, że jest skuteczna w zwalczaniu groźnych schorzeń wywoływanych przez pasożytnicze nicienie – ślepoty rzecznej i słoniowacizny, na które łącznie cierpi jedna siódma populacji świata. Dzisiaj lek ten otrzymuje ok. 300 mln ludzi rocznie. Dzięki niemu WHO przewiduje, że wyeliminowanie ślepoty rzecznej będzie możliwe do 2025 r., a słoniowacizny do 2020 r.

Omura urodził się w 1935 r. w Prefekturze Yamanashi w Japonii. W 1963 r. ukończył studia na Tokyo Science University, pięć lat później uzyskał tytuł doktora farmacji, a dwa lata później tytuł doktora chemii.

Już w 1965 r. zaczął pracę w Kitasato Institute, początkowo jako badacz. Przez lata zajmował w tej placówce różne stanowiska, aż w latach 90. objął funkcję jej dyrektora. Obecnie jest emerytowanym profesorem.

Jest laureatem wielu nagród oraz wyróżnień (w tym Złotego Medalu im. Roberta Kocha), autorem lub współautorem prac naukowych i książek, a także członkiem wielu prestiżowych instytucji naukowych, w tym Europejskiej Akademii Nauk i Amerykańskiej Akademii Nauk.

Omura gra w golfa (w próbce gleby z jednego z pól golfowych znalazł bakterie produkujące awermektynę), biega na nartach, jest też miłośnikiem sztuki – zajmuje się kaligrafią, założył własne muzeum sztuki w rodzinnym mieście, pełni też funkcję dyrektora Joshibi University of Art and Design. (PAP)

jjj/ mrt/ woj/