To unikatowa praca, w której zamieszczono po raz pierwszy w języku polskim tłumaczenia relacji odkrywców i dawnych badaczy wyspy, dokonane z pierwszych wydań, a nawet rękopisów.

Autorka osobiście dokonała przekładu licznych tekstów źródłowych z języków angielskiego, hiszpańskiego, holenderskiego i niemieckiego. To one, opatrzone bogatym aparatem naukowym w postaci przypisów i obszernej bibliografii, stanowią trzon pracy. Teksty te poprzedzone są wprowadzeniem dotyczącym poszczególnych ekspedycji i autorów.

Punktem wyjścia do dalszych dociekań jest motyw spotkania z innym, uobecniającym się w zetknięciu przedstawicieli narodów europejskich z cywilizacjami Nowego Świata. Odnosząc się do przetłumaczonych relacji (m.in. dzienników pokładowych, raportów, wspomnień) dr Jakubowska snuje rozważania dotyczące europocentryzmu, którego przejawy odnajduje w poczuciu wyższości autorów tekstów. Zwraca też uwagę na zagadnienie tendencji imperialistycznych w postaci protekcjonalności, przemocy, prób interakcji i komunikacji. Przedmiotem studiów jest również zjawisko pisarstwa podróżniczego. Badaczka stawia pytanie, czy XVIII-wieczne teksty, których autorzy posiadali zupełnie inny ogląd świata w porównaniu do dzisiejszego, dadzą się przetłumaczyć w rozumieniu kulturowym – czyli zrozumieć i objaśnić. Sporo miejsca poświęca próbom definicji „obcego”, „innego”, będąc wyraźnie pod wpływem myśli Ryszarda Kapuścińskiego.

W ostatniej części autorka podjęła próbę analizy zamieszczonych relacji, głównie z perspektywy zamieszkującej wyspę społeczności, jej kultury materialnej, duchowej i języka.

Dr Jakubowska stara się zdemaskować fałszywe przekonania i stereotypy na temat Wyspy Wielkanocnej. Wskazuje, że obecnie miejsce to kojarzone jest jedynie z tajemniczymi posągami, co, jej zdaniem, jest banalizacją tematu.

„Co przekazali nam dawni żeglarze? W jaki sposób ich bagaż kulturowy, bagaż doświadczeń wpływał na odbiór nieznanej cywilizacji czy na stosunek do jej przedstawicieli? A co tak naprawdę wiemy dzisiaj o wyspie, z którą powszechnie kojarzone są dwa słowa: +posągi+ i +tajemnica+? Jak ma się wiedza obiegowa, spod znaku publikacji popularnych, które tylko w założeniu mają uczyć – bawiąc, programów National Geographic i okolicznościowych, wielkanocnych wydań czasopism – do hipotez, analiz i faktów, funkcjonujących w sferze nauki?” – zastanawia się autorka.

Dr Jakubowska nie pozostawia złudzeń, że prezentowana teoria o rzekomo wyniszczającej wyspę gospodarce, prowadzonej przed wiekami przez jej rdzennych mieszkańców, to przede wszystkim opowieść, która została wypromowana przez Europejczyków, ale niemająca wiele wspólnego z prawdą. Autorka wymienia różne popularne wyobrażenia o Rapanujczykach. Wyjaśnia na jak wątłych podstawach dotychczas ferowano wyroki. Sama stara się być ostrożna w wyciąganiu daleko idących wniosków, na przykład dotyczących ustroju, w jakim żyli mieszkańcy wyspy przed przybyciem intruzów.

Dr Jakubowska ubolewa, że nie może zaprezentować punktu widzenia Rapanujczyków – rdzennych mieszkańców wyspy. Jednak, jak wyjaśnia, brak odpowiednich źródeł pisanych z tego okresu. Natomiast w XIX wieku tamtejsza populacja uległa niemal całkowitej zagładzie na skutek porwań do pracy niewolniczej i epidemii. Siłą rzeczy badaczka musiała opierać się na interpretacjach europejskich odkrywców, które mogą i są w wielu miejscach mylne.

Dotychczas brakowało na polskim rynku tak kompleksowej pracy naukowej na temat Wyspy Wielkanocnej. Wiedzę na jej temat można było czerpać głównie z tłumaczeń książek popularnonaukowych m.in. Thora Heyerdahla, czy Johna Flenleya oraz Paula Bahna. Dodatkowym atutem publikacji jest kilkadziesiąt barwnych i czarnobiałych fotografii wykonanych także przez autorkę.

Książka ukazała się w Warszawie nakładem Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego i Instytutu Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich UW.

PAP - Nauka w Polsce

szz/ agt/