W listopadzie 2024 r. premier Donald Tusk poinformował, że dla Narodowego Centrum Nauki (NCN) zostanie przeznaczone na 2025 r. dodatkowe 500 mln zł w obligacjach skarbowych, które "są w zasobie prezesa Rady Ministrów". "Najprawdopodobniej oznacza to, że niebezpieczeństwo zawieszenia niektórych konkursów z powodu braku środków zostało zażegnane" – ocenił wtedy dla PAP dyrektor NCN prof. Krzysztof Jóźwiak.

W czwartek prof. Jóźwiak potwierdził PAP, że NCN otrzymało te środki. "Jednak żeby mogły zostać wykorzystane na działalność NCN - czyli finansowanie projektów badawczych - niezbędne są jeszcze zmiany w obowiązujących regulacjach ustawowych i wewnętrznych. W obecnym stanie prawnym nie mamy możliwości ich bezpośredniego wykorzystania na realizację naszych zadań. Pracujemy nad rozwiązaniem tej sprawy; traktujemy ją priorytetowo. Jesteśmy w stałym kontakcie z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego" – opowiadał.

Dyrektor Jóźwiak stwierdził, że uregulowanie tej sprawy pozwoliłoby NCN kierować w przyszłości na finansowanie badań naukowych w ramach konkursów środki inne niż tylko dotacja celowa.

Wiceministra nauki Karolina Zioło-Pużuk potwierdziła PAP, że problem jest poważny i wymaga "bardzo głębokich zmian w ustawie".

"To jedna z kilku potrzeb zmian zgłaszanych przez NCN. Chcemy je wprowadzić jak najszybciej. Mamy nadzieję, że do końca roku uda nam się ten problem rozwiązać i centrum będzie mogło korzystać z tych środków" – zapowiedziała.

Dodała, że resort nauki rozważał różne sposoby załatwienia tej sprawy, m.in. połączenie kwestii środków z obligacji z procedowaną właśnie nowelą ustawy o NCN, dotyczącą uelastycznienia kształtowania wysokości wynagrodzeń (drugie czytanie tego projektu odbyło się w środę w Sejmie). "Jednak były to tak różne kwestie, dotyczące tak różnych dziedzin, że zawarcie ich w jednym projekcie noweli okazało się to niemożliwe" - wyjaśniła.

Podobnego zdania jest prof. Krzysztof Jóźwiak: "Obecnie procedowana nowela ustawy o NCN dojrzewała dość długo, zanim pojawiła się w parlamencie. Dotyczy ważnej wewnętrznie sprawy, tzn. sposobu regulowania wynagrodzeń pracowników centrum. Zgłaszaliśmy ten problem od kilku lat, propozycja zmiany w ustawie była opracowywana co najmniej od roku. Nie łączyłbym tych dwóch spraw".

Szef NCN przypomniał, że sytuacja finansowa tej instytucji jest trudna od dłuższego czasu. "Ale otrzymujemy pewne dodatkowe środki, m.in. w 2024 r. otrzymaliśmy dodatkowe 200 mln zł na zwiększenie dotacji celowej, które momentalnie wykorzystaliśmy na sfinansowania projektów, w konkursach, w których istniało ryzyko, że mniej niż co dziesiąty projekt uzyskałby finansowanie" – tłumaczył.

Prof. Jóźwiak uspokajał, że budżet NCN na bieżący rok jest zabezpieczony i wszystkie konkursy będą się odbywać zgodnie z planem. "Natomiast cały czas uważamy – my, nasi eksperci i środowisko – że środki przeznaczane na konkursy są zbyt małe. W wielu konkursach znajdują się projekty wyśmienite, bardzo wartościowe, a niestety budżet nie pozwala nam na ich finansowanie. Nieustannie pracujemy nad tym, współpracując z decydentami, żeby w przyszłości ten problem lepiej rozwiązać" – poinformował.

Dodał: "Już wcześniej planowaliśmy wykorzystać te obligacje na finansowanie konkursów badawczych, które będą rozstrzygane na przełomie tego i następnego roku. Dlatego rozwiązanie tej sprawy jest dla nas krytycznie istotne".

Wiceministra Zioło-Pużuk podkreśliła, że prace nad nowelizacją ustawy, dotyczącą środków z obligacji dla NCN, są już zaawansowane. "Jeszcze nie skończyliśmy jednej zmiany w ustawie o NCN, a już szykujemy następną. Czekamy tylko na ostateczne uwagi ze strony NCN do naszych propozycji" – podsumowała.

O zmiany w projekcie ustawy budżetowej i zwiększenie nakładów na finansowanie badań przez NCN "o kolejne 300 mln zł oraz o 2 mln zł na wynagrodzenia pracowników w 2025 roku i w latach następnych" zaapelowała w uchwale na początku września ub.r. Rada Narodowego Centrum Nauki.

Także środowisko naukowe zaapelowało do władz o rewizję projektu budżetu na 2025 rok i zwiększenie nakładów na badania naukowe, a w szczególności na Narodowe Centrum Nauki.

NCN to rządowa agencja wspierająca badania podstawowe – na drodze konkursów finansuje projekty badawcze oraz działania naukowe. Tylko w latach 2011-2022 NCN przyznało polskim badaczkom i badaczom prawie 30 tys. grantów na łączną kwotę ok. 16 mld zł.

Anna Bugajska, Agnieszka Kliks-Pudlik

abu/ akp/ zan/ mow/