Do udaru dochodzi, gdy dopływ krwi do mózgu zostaje przerwany po zablokowaniu naczynia krwionośnego przez zakrzep krwi lub dochodzi do pęknięcia takiego naczynia. W rezultacie mózg nie otrzymuje tlenu potrzebnego do prawidłowego funkcjonowania. Udar powoduje uszkodzenie mózgu, które może prowadzić do znacznej niepełnosprawności, w tym trudności z myśleniem, mówieniem, chodzeniem i interakcją z otoczeniem. W Stanach Zjednoczonych udar jest obecnie piątą najczęstszą przyczyną śmierci (prawie 160 000 zgonów rocznie). Chociaż do 80 proc. udarów można zapobiec, każdego roku pierwszy udar dotyka ponad 600 000 Amerykanów.

Nowe wytyczne dotyczące zapobiegania udarom zostały przygotowane przez grupę wolontariuszy w imieniu American Stroke Association. Zalecają zmiany stylu życia, strategie zapobiegania i opcje leczenia, mające na celu zmniejszenie ryzyka pierwszego udaru.

Sugerowane zmiany stylu życia mające zmniejszyć ryzyko udaru obejmują na przykład rzucenie palenia, zwiększoną aktywność fizyczną, poprawę nawyków żywieniowych i lepszy sen. Ważne są także rutynowe badania przesiewowe i zarządzaniem czynnikami ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego i udaru za pomocą leków.

Autorzy wzywają pracowników ochrony zdrowia do badania pacjentów pod kątem czynników ryzyka udaru, w tym wysokiego ciśnienia tętniczego krwi, podwyższonego poziomu cholesterolu, wysokiego poziomu cukru we krwi oraz otyłości.

„Najskuteczniejszym sposobem na zmniejszenie występowania udaru i związanych z nim zgonów jest zapobieganie pierwszemu udarowi — określane jako profilaktyka pierwotna” — powiedziała przewodnicząca grupy opracowującej wytyczne, prof. Cheryl D. Bushnell, wiceprzewodnicząca ds. badań w katedrze neurologii w Wake Forest University School of Medicine w Winston-Salem (Karolina Północna).

„Niektóre populacje mają zwiększone ryzyko udaru, czy to z powodu genetyki, stylu życia, czynników biologicznych i/lub społecznych uwarunkowań zdrowia, a w niektórych przypadkach ludzie nie przechodzą odpowiednich badań przesiewowych w celu zidentyfikowania ryzyka - zaznaczyła prof. Bushnell. - Wytyczne dotyczące pierwotnej profilaktyki udaru mózgu z roku 2024 zastępują wersję z 2014 r. i są źródłem dla lekarzy wdrażających różne strategie zapobiegania u osób, które nie miały wcześniej udaru mózgu”.

Od czasu ostatniej aktualizacji (10 lat temu) dokonano nowych odkryć. „Zrozumienie, które osoby są bardziej narażone na pierwszy udar mózgu i zapewnienie wsparcia w celu zachowania zdrowia serca i mózgu może pomóc zapobiec pierwszemu udarowi”- wskazała Bushnell.

Badania przesiewowe w kierunku ryzyka udaru i edukowanie pacjentów, jak je zmniejszyć powinny rozpocząć się od lekarza podstawowej opieki zdrowotnej i obejmować zalecenia oparte na dowodach. Niezidentyfikowane i nieleczone czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych mogą powodować uszkodzenia tętnic, mózgu i serca na wiele lat przed wystąpieniem choroby sercowo-naczyniowej i udaru. Pracownicy podstawowej ochrony zdrowia powinni edukować pacjentów na temat zapobiegania udarom, prowadzić badania przesiewowe i zajmować się czynnikami ryzyka od urodzenia do starości.

Modyfikowalne czynniki ryzyka udaru, takie jak wysokie ciśnienie krwi, nadwaga i otyłość, podwyższony poziom cholesterolu i podwyższony poziom cukru we krwi - można zidentyfikować za pomocą badań fizykalnych i badań krwi. Profilaktyka obejmuje zdrowy styl życia i zmiany w zachowaniu, a u wybranych pacjentów ze zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych także podawanie leków, na przykład obniżających ciśnienie czy poziom cholesterolu we krwi.

Nowym zaleceniem jest rozważenie leków będących agonistami receptora białka glukagonopodobnego-1 (GLP-1), jak np. semaglutyd, które są zatwierdzone przez FDA w celu zmniejszenia ryzyka chorób sercowo-naczyniowych u osób z nadwagą lub otyłością i/lub cukrzycą typu 2.

Zalecane zmiany stylu życia obejmują zdrowe odżywianie, regularną aktywność fizyczną, unikanie tytoniu, zdrowy sen i wagę, kontrolowanie cholesterolu oraz kontrolowanie ciśnienia krwi i poziomu cukru we krwi. Wytyczne zalecają, aby dorośli bez wcześniejszej choroby układu krążenia, a także o zwiększonym ryzyku, stosowali dietę śródziemnomorską, która zmniejsza zagrożenie udarem, zwłaszcza gdy jest uzupełniana orzechami i oliwą z oliwek.

Do zmniejszenia ryzyka udaru i ogólnego zdrowia serca niezbędna jest również aktywność fizyczna: może pomóc w poprawie ważnych wskaźników zdrowia, jak ciśnienie krwi, poziom cholesterolu, markery zapalne, insulinooporność, funkcja śródbłonka i waga.

Wytyczne wzywają pracowników ochrony zdrowia do rutynowego badania pacjentów pod kątem siedzącego trybu życia, potwierdzonego czynnika ryzyka udaru, i zalecania regularnej aktywności fizycznej. Dorosłym zaleca się wykonywanie ćwiczeń aerobowych o umiarkowanej intensywności, przez co najmniej przez 150 minut tygodniowo, lub 75 minut tygodniowo intensywnych ćwiczeń aerobowych; lub też kombinację obu, najlepiej w rozłożeniu na cały tydzień.

Nowością w wytycznych jest nacisk na społeczne czynniki determinujące zdrowie i ich wpływ na ryzyko udaru. Społeczne czynniki determinujące zdrowie to czynniki pozamedyczne, jak m.in. edukacja, stabilność ekonomiczna, dostęp do opieki czy czynniki sąsiedzkie (takie jak brak możliwości chodzenia, mniejsza dostępność zdrowej żywności i mniej zasobów zdrowotnych), które przyczyniają się do nierówności w opiece i wpływają na ogólny stan zdrowia. Pracownicy ochrony zdrowia powinni zapewnić pacjentom dostęp do edukacji na różnych poziomach edukacyjnych i językowych oraz reprezentować ich interesy, wybierając skuteczne i niedrogie metody leczenia i leki. Autorzy zwracają również uwagę na potrzebę zaspokojenia potrzeb społecznych związanych ze zdrowiem: niepewność żywnościową i mieszkaniową, programy wspierające zdrowe zmiany stylu życia i programy wsparcia, które mogą pomóc pokryć koszty opieki zdrowotnej, w tym wydatki na leki.

Wytyczne obejmują również nowe zalecenia dotyczące kobiet. Pracownicy ochrony zdrowia powinni badać je pod kątem schorzeń, które mogą zwiększać ryzyko udaru, w tym stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych, wysokiego ciśnienia krwi w czasie ciąży, innych powikłań ciąży, takich jak przedwczesny poród, endometrioza, przedwczesna niewydolność jajników i wczesna menopauza. Zaleca się leczenie podwyższonego ciśnienia krwi w czasie ciąży i w ciągu sześciu tygodni od porodu w celu zmniejszenia ryzyka krwotoku śródmózgowego u matki. Kobiety transpłciowe i osoby przyjmujące estrogeny mogą również być narażone na zwiększone ryzyko udaru. Konieczna jest ocena i modyfikacja wszelkich istniejących czynników ryzyka w celu zmniejszenia ryzyka udaru u tych osób.

„Wdrożenie zaleceń zawartych w tych wytycznych umożliwiłoby znaczne zmniejszenie ryzyka wystąpienia pierwszego udaru. Większość strategii, które zalecamy w celu zapobiegania udarom pomoże również zmniejszyć ryzyko demencji, kolejnego poważnego schorzenia związanego z problemami naczyniowymi w mózgu” — podkreśliła prof. Bushnell.

Autorzy zaleceń przyznają, że istnieją ograniczenia niektórych dowodów, na których oparto wytyczne; wiele badań klinicznych obejmowało osoby dorosłe, które już miały zdarzenie sercowo-naczyniowe, na przykład udar.

American Stroke Association niedawno opracowało nowy kalkulator ryzyka - Predicting Risk of Cardiovascular Disease Events (PREVENT), jako narzędzie przesiewowe, które może pomóc w podejmowaniu decyzji dotyczących leczenia zapobiegawczego. Kalkulator PREVENT może oszacować 10-letnie i 30-letnie ryzyko udaru i choroby serca u osób, które ukończyły 30 lat — czyli o 10 lat wcześniej niż Pooled Cohort Equations, inny kalkulator ryzyka CVD.

Według American Stroke Association, poznanie ostrzegawczych objawów udaru i środków zapobiegawczych to najlepszy sposób na uniknięcie udarów i zapobieganie ich ponownemu wystąpieniu. Skrót F.A.S.T. — twarz (Face), ręce (Arms), mowa (Speech) i czas (Time) – oznacza opadanie twarzy, osłabienie ramion, trudności w mówieniu i jak najkrótszy czas wezwania pomocy — jest przydatnym narzędziem do rozpoznawania ostrzegawczych objawów udaru i tego, kiedy należy wezwać pomoc.

Polska wersja skrótu to UDAR - Utrudniona mowa, Dłoń opadająca, Asymetria ust, Reaguj natychmiast.(PAP)

Paweł Wernicki

pmw/ bar/