Czworo laureatów odebrało Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej 2023

Wyróżnienia są przyznawane za osiągnięcia i odkrycia naukowe, które „przesuwają granice poznania i otwierają nowe perspektywy poznawcze, wnoszą wybitny wkład w postęp cywilizacyjny i kulturowy naszego kraju. W tym roku wręczono je po raz 32., a uroczystość odbyła się na Zamku Królewskim w Warszawie.

Prof. Krzysztof Liberek z Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii Uniwersytetu Gdańskiego i Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego dostał nagrodę w obszarze nauk o życiu i o Ziemi. Rada FNP wyróżniła badacza za wykazanie roli białek opiekuńczych w odzyskiwaniu białek z agregatów i zwijaniu ich do aktywnej formy. Laureat jest pionierem w dziedzinie badań nad białkami opiekuńczymi zwanymi też "molekularnymi przyzwoitkami" (ang. molecular chaperones).

„Agregacja białek, czyli zbijanie się ich w większe struktury, jest bardzo szkodliwa i towarzyszy wielu schorzeniom neurologicznym, takim jak choroba Alzheimera. Białka opiekuńcze zapobiegają agregacji białek lub ją odwracają, ale w przebiegu takich chorób nie dają sobie z tym rady. Gdyby umieć wpłynąć na białka opiekuńcze, by działały skuteczniej, to być może bylibyśmy w stanie lepiej kontrolować przebieg choroby albo jej zapobiegać. To jednak jeszcze daleka przyszłość” – tłumaczył PAP prof. Liberek.

W obszarze nauk chemicznych Nagrodę FNP otrzymał prof. Marcin Stępień z Wydziału Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego – za zaprojektowanie i otrzymanie nowych związków aromatycznych o unikatowej strukturze i właściwościach. Stworzone przez naukowców związki mogą kiedyś znaleźć zastosowanie m.in. w urządzeniach LED i fotowoltaice, diagnostyce medycznej i fototerapii.

„Pojęcie projektowania związków jest obecnie w chemii bardzo powszechne. Trochę przypomina projektowanie przedmiotów użytkowych albo architektury, jednak to dopiero połowa działania. Później trzeba znaleźć sposób, jak ten pomysł zrealizować i otrzymać nową cząsteczkę” – mówił naukowiec PAP. I dodał, że nagroda FNP jest dla niego zwieńczeniem ważnego etapu pracy, ale także motywacją do dalszych badań.

Prof. Rafałowi Latale z Wydziału Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego przypadła tegoroczna Nagroda FNP w obszarze nauk matematyczno-fizycznych i inżynierskich. Rada FNP doceniła badacza za opracowanie narzędzi matematycznych, które umożliwiły udowodnienie hipotezy Talagranda dotyczącej procesów Bernoulliego.

„Rachunek prawdopodobieństwa jest motywowany zjawiskami losowymi, które się pojawiają w bardzo wielu obszarach, począwszy od gier hazardowych, a na prognozie pogody kończąc. Zająłem się tym działem matematyki, bo kiedyś mój przyszły promotor prowadził świetne wykłady z rachunku prawdopodobieństwa - i połknąłem bakcyla” - powiedział PAP laureat.

Czwartą tegoroczną laureatką została prof. Maria Lewicka z Wydziału Filozofii i Nauk Społecznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Odebrała Nagrodę FNP w obszarze nauk humanistycznych i społecznych za sformułowanie i weryfikację psychologicznego modelu przywiązania do miejsca i pamięci miejsca. Psycholożka społeczna wykazała, że przywiązanie do korzeni i pamięć miejsca zamieszkania jest fundamentem psychologicznego i społecznego funkcjonowania człowieka.

Badaczka tłumaczyła w rozmowie z PAP, że miejsce, którym zajmuje się naukowo, to nie tylko pojęcie geograficzne i lokalizacja, ale też to, co dla nas znaczy. „Miejsce może mieć znaczenie kulturowe, polityczne, ideologiczne i bardzo osobiste. Z mojej pracy wynika, że paradoksalnie ludzie preferują miejsca bardziej tradycyjne, które mają walor historyczny i w stosunku do których ma się poczucie ciągłości” - wyjaśniała prof. Lewicka.

„Zamiast narzekać na antyszczepionkowców lub innych zwolenników teorii spiskowych, powinniśmy uczyć społeczeństwo, w jaki sposób tworzymy naukę, budować wiedzę na tematy dyskusji naukowej i jakie są procedury uzyskiwania wyników naukowych" – mówił prezes FNP prof. Maciej Żylicz podczas środowej ceremonii. Dodał, że mimo permanentnego niedofinansowania nauki FNP mogła nagrodzić fantastycznych badaczy, którzy osiągnęli sukces i są uznani przez środowisko nie tylko polskie, ale i zagraniczne.

Indywidualne Nagrody Fundacji są przyznawane za wybitne osiągnięcia i odkrycia naukowe od 1992 r. Kandydatów nominują przedstawiciele środowiska naukowego, a zwycięzców wybiera Rada FNP na podstawie opinii niezależnych recenzentów i ekspertów – głównie z zagranicy.

Grono wszystkich laureatów Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej liczy już 117 osób.

Nauka w Polsce, Anna Bugajska

abu/ agt/