Nauka dla Społeczeństwa

28.03.2024
PL EN
31.03.2023 aktualizacja 31.03.2023

Zmarł historyk i socjolog prof. Paweł Śpiewak

18.11.2019. Na zdjęciu prof. Paweł Śpiewak. PAP/Tomasz Gzell 18.11.2019. Na zdjęciu prof. Paweł Śpiewak. PAP/Tomasz Gzell

W wieku 71 lat zmarł historyk i socjolog, b. dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego prof. Paweł Śpiewak. O jego śmierci poinformował PAP w czwartek jego syn Jan Śpiewak.

Paweł Śpiewak urodził się 17 kwietnia 1951 r. w Warszawie. Był synem pisarki i tłumaczki Anny Kamieńskiej oraz poety i tłumacza Jana Śpiewaka.

Absolwent socjologii na Uniwersytecie Warszawskim, członek Towarzystwa Kursów Naukowych, współzałożyciel podziemnego kwartalnika "Res Publica", w 1980 r. wstąpił do NSZZ "Solidarność". Był jednym z sygnatariuszy skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami.

W 1984 r. Paweł Śpiewak uzyskał stopień doktora, w 2000 r. został doktorem habilitowanym nauk humanistycznych. Był nauczycielem akademickim m.in. w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz w Wyższej Szkole Komunikowania i Mediów Społecznych im. Jerzego Giedroycia. W latach 1992–1993 pracował w Ośrodku Studiów Wschodnich.

W 2005 r. Śpiewak zdobył mandat posła na Sejm w okręgu warszawskim jako bezpartyjny z listy Platformy Obywatelskiej. Był też członkiem Kolegium Społecznego w stołecznym Muzeum Historii Żydów Polskich, a w 2011 r. otrzymał nominację na stanowisko dyrektora Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie.

Odbierając nominację Śpiewak podkreślał, jak wielkie znaczenie ma Instytut i - jak się wyraził - jego trzy skarby: dziedzictwo i tradycja, archiwa oraz pracownicy. "Instytut, który powstał w 1947 r., ma nieprawdopodobne dokonania muzealnicze, wydawnicze i historyczne oraz wsparcie świata żydowskiego. Skarbem ŻIH-u są także zgromadzone tu bezcenne archiwa i dokumenty oraz olbrzymia kolekcja dzieł sztuki. Bogactwem placówki są również ludzie tu pracujący" - mówił wówczas. Funkcję dyrektora pełnił do końca 2020 r.

Wśród jego zainteresowań naukowych znajdowała się socjologia ogólną, socjologia polityki, historia myśli i filozofia społeczna i polityczna. Badał i popularyzował zachodnią filozofię i teorię polityki, szczególnie myśl liberalną i konserwatywną. Zajmował się również problematyką przemian politycznych i społecznych w Polsce i Europie Środkowej. Był autorem wielu prac naukowych m.in. "Ideologii i obywateli", "W stronę wspólnego dobra", "Pamięci po komunizmie" czy ksiązki "Żydokomuna".

Paweł Śpiewak uważał, że nie wolno dopuścić, aby dyskurs publiczny oddać w ręce polityków. "W epokach apolitycznych znika tak poczucie dobra wspólnego, jak wspólne poczucie rzeczywistości. Niknie potrzeba debat i sporów. Ludzie albo uciekają od polityki, porażeni trudnościami epoki, albo przed nią się bronią, nie chcąc brać udziału w czymś, co jest niezrozumiałe, co ich przerasta, co zdaje się obce, poza ludzką kontrolą, albo też przemocą z udziału w życiu publicznym zostają usunięci. Wspólna rozmowa znika. Miejsce wielogłośnej debaty zajmuje milczenie lub siła. Ogarnia nas cisza. (...) Polityka przechodzi w ręce specjalistów: ideologów czy ekspertów. To, co prywatne, wypiera całkowicie to, co publiczne. Sfera publiczna traci swoją moc rozjaśniania, budowania, wiązania ludzi" - pisał w "Ideologiach i obywatelach". Był członkiem redakcji "Res Publiki Nowej" i "Przeglądu Politycznego", publikował m.in. we "Wprost", "Dzienniku", "Gazecie Wyborczej", "Rzeczpospolitej" oraz "Tygodnika Powszechnym".

Został uhonorowany w 2013 r. nagrodą im. księdza Józefa Tischnera w kategorii pisarstwo religijne lub filozoficzne za całokształt twórczości, w której według jury przekonująco łączył "socjologię, filozofię, historię, etykę, religię i politykę" oraz nie bał się "podejmować trudnych tematów, ufając, że rzetelne i odpowiedzialne myślenie służy wspólnemu dobru".

"Profesor socjologii, bardzo osobny, działacz polityczny, inspirujący recenzent życia społecznego. Wybitny i bardzo niezależny - napisał na Twitterze minister kultury Piotr Gliński o Pawle Śpiewaku przypominając, że był on jednym z "kluczowych pomysłodawców powołania Muzeum Warszawskiego Getta w dawnym szpitalu Bersohnów i Baumanów. Zainspirował także MKiDN do podniesienia na poziom instytucji państwowej rangi Muzeum Treblinka" - napisał minister kultury Piotr Gliński.

"Paweł Śpiewak, profesor socjologii, bardzo osobny, działacz polityczny, inspirujący recenzent życia społecznego. Wybitny i bardzo niezależny. Często niełatwy w relacjach. Zasłużony dla dziedzictwa polskich Żydów. (...) Różniliśmy się w wielu sprawach, ale zasługi Pawła dla Polski są niepodważalne. Cześć Jego pamięci!" - dodał minister kultury.

Monika Krawczyk, obecna dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego powiedziała PAP: "Będę go pamiętała przez pryzmat działalności w Żydowskim Instytucie Historycznym. Wielką wagę przywiązywał do działu naukowego i wydawniczego. Ten drugi za jego kadencji wydał pewnie kilkadziesiąt książek. One w tym momencie stanowią kanon historii, socjologii, filozofii oraz relacji polsko-żydowskich. Ten pryzmat stricte naukowy oraz podejście teoretyczne były bardzo mocną stroną prof. Śpiewaka. Jako naukowiec, jako mówca, osoba żywo zainteresowana relacjami polsko-żydowskimi wpisał się bardzo pięknie w historię nauki i wiedzy o polskich Żydach" - powiedziała PAP Krawczyk.

Podkreśliła, że prof. Śpiewak miał własne przemyślenia na temat wielu otaczających nas spraw i dzielił się nimi z opinią publiczną. "Nie wszystkim to pasowało. W pewnym okresie był przedstawicielem myśli liberalnej. Jego poglądy były bardzo wyraziste. Z przyjemnością się słuchało i czekało się na jego ocenę rzeczywistości" - wskazała dyrektor ŻIH.

Zdaniem Krawczyk prof. Śpiewak był bardzo kategoryczny, jeżeli chodzi o realizację założonych celów. "Nie był to typowy miękki naukowiec, którego sobie wyobrażamy jak filozofuje w zacisznym gabinecie. Był postacią niezwykle energiczną i ta energią przekładała się na to, co robił w życiu i jakie miał stosunki z innymi ludźmi" - powiedziała. (PAP)

Paweł Śpiewak zmarł w wieku 71 lat. O śmierci ojca poinformował PAP w czwartek jego syn Jan Śpiewak. (PAP)

Nauka w Polsce, Anna Kondek

akn/ aszw/

Przed dodaniem komentarza prosimy o zapoznanie z Regulaminem forum serwisu Nauka w Polsce.

Copyright © Fundacja PAP 2024