"Domeyki i Doweyki wszystkie sprzeciwieństwa /Pochodziły, rzecz dziwna, z nazwisk podobieństwa /Bardzo niewygodnego. Bo gdy w czas sejmików /Przyjaciele Doweyki skarbili stronników, Szepnął ktoś do szlachcica: +Daj kreskę Doweyce!+, A ten nie dosłyszawszy dał kreskę Domeyce. Gdy na uczcie wniósł zdrowie marszałek Rupeyko: +Wiwat Doweyko!+ - drudzy krzyknęli: +Domeyko!" - pisał Adam Mickiewicz w IV księdze "Pana Tadeusza".

Ignacy Domeyko urodził się 31 lipca 1802 r. w Niedźwiadce Wielkiej na Grodzieńszczyźnie (ob. Białoruś). Studiował na wydziale nauk fizycznych i matematycznych Uniwersytetu Wileńskiego. W Wilnie, znajdującym się wówczas w zaborze rosyjskim, spotkał się z Adamem Mickiewiczem, z którym łączyła go długoletnia przyjaźń. Był spokrewniony z Maryną Wereszczakówną, w której wieszcz był zakochany. Domeyko stał się członkiem samokształceniowego, patriotycznego Towarzystwa Filomatów. Rosjanie aresztowali go w 1823 r. wraz z innymi filomatami i uwięzili w wileńskim klasztorze Bazylianów. Mickiewicz uwiecznił Domeykę w trzeciej części dramatu "Dziady" jako Żegotę.

Domeyko uniknął zesłania, jednak został ukarany nadzorem policyjnym.

Podczas Powstania Listopadowego walczył jako adiutant pułku i porucznik pod komendą gen. Chłapowskiego. Po upadku powstania przedostał się do Prus, gdzie został internowany. W 1832 r. uzyskał zezwolenie na wyjazd do Francji. 22 lipca 1834 r. był świadkiem na ślubie Mickiewicza z Celiną Szymanowską w paryskim kościele Saint-Louis-d’Antin. Z wieszczem korespondował przez lata. Po śmierci poety wspierał finansowo jego dzieci.

W Paryżu do 1837 r. studiował geologię i mineralogię na Sorbonie i w Collège de France. Krótko pracował w Alzacji, poszukując rud żelaza. W tym czasie otrzymał propozycję pracy jako wykładowca chemii, fizyki, mineralogii i geologii w szkole górniczej w Coquimbo koło La Serena. 3 czerwca 1838 r., po czteromiesięcznej podróży morskiej, przybył do Chile, które stało się jego drugą ojczyzną.

"Nie masz zapewne kraju, który by mniej był podobny do naszego jak ten, w którym przyszło mi odpocząć po wojnie, po wrzawie paryskiej i po dalekiej podróży… Cały horyzont od wschodu kordylierami pociągnięty, olbrzymimi najeżony cyplami, których kolory mienią się od wejścia słońca aż do jego zachodu" - czytamy słowa emigranta w książce "Moje Chile" Jolanty Klimowicz.

W 1845 r. Domeyko opublikował „Elementos de mineralogia” - opracowanie naukowe o zasobach mineralnych i geologii Chile. Opisał m.in. złoża miedzi, molibdenu oraz saletry, które do dziś stanowią bogactwo Chile.

Badał m.in. minerały, prowadził także pomiary meteorologiczne. Miejscem jego ekspedycji naukowych stały się pustynia Atacama oraz Andy. Chilijczycy uhonorowali Domeykę, nazywając jego nazwiskiem (Cordillera Domeyko - Góry Domeyki) kilkusetkilometrowe pasmo górskie w Andach w północnej części kraju.

W monografii "Araukania i jej mieszkańcy" (1845) Domeyko opisał zwyczaje Mapuczów, Indian zamieszkujących krainę w południowej części Chile. Jego zasługą jest wydanie pierwszej mapy geologicznej Chile.

W 1847 r. został wykładowcą i członkiem rady uniwersyteckiej Universidad de Chile, w Santiago, a dwie dekady później - jej rektorem (1867-1883). Bogate zbiory minerałów przekazał tej największej uczelni Chile. Uznaje się go za autora wielkiej reformy chilijskiego systemu szkolnictwa. Mieszkańcy tego kraju nazywają go "Grande Educator" - wielkim wychowawcą. Parlament w Santiago nadał mu honorowe obywatelstwo Chile. Jego nazwiskiem nazwano arsenek miedzi - domeykit.

Zawarł małżeństwo z Enriquetą de Sotomayor Guzman, mieli czwórkę dzieci. Wnuczka naukowca, Anita Domeyko Alamos (1902-2007), założyła Towarzystwo im. Fryderyka Chopina i aktywnie uczestniczyła w działaniach chilijskiej Polonii. Opiekunem pamięci o naukowcu i jego polskich korzeniach jest jego prawnuk, Pablo Domeyko, który kilkukrotnie odwiedzał Polskę.

"W codziennym życiu i pracy naukowo-dydaktycznej bezkonfliktowo łączył naukę z wiarą, a w pięknie przyrody – ojczystej i tej ojczyzny adopcyjnej, jaką stało się Chile – dostrzegał dzieło Stwórcy. Swój talent oddał całkowicie służbie – Bogu, bliźniemu i ojczyźnie” - pisał prof. Zdzisław Jan Ryn w książce „Ignacy Domeyko. Kalendarium życia”.

Po przejściu na emeryturę Domeyko, w latach 1884-88, przebywał w Europie, także na ziemiach polskich okupowanych przez trzy zaborcze mocarstwa. Odwiedził m.in. Warszawę i Kraków, gdzie uhonorowano go tytułem doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1888 r. powrócił do Chile. 23 stycznia 1889 r. zmarł w Santiago de Chile.

"Wszystkie kościoły w Santiago dzwoniły jak na wielkie trzęsienie ziemi. Na gmachach publicznych i szkołach powiewały opuszczone do połowy masztu flagi chilijskie. Gazety zamieściły nekrologi na pierwszych stronach. Pogrzeb odbył się na koszt państwa. Nad otwartym grobem przemawiał prezydent Balmacedo. Ignacy Domeyko został ogłoszony bohaterem narodowym Republiki Chile" - pisał Jan Brzoza, autor książki „Ignacy Domeyko: powieść biograficzna" (1961).

W dwusetną rocznicę urodzin Domeyki UNESCO ogłosiło rok 2002 Rokiem Ignacego Domeyki.(PAP)

Maciej Replewicz

mr/ skp/