„Język nie jest przezroczysty. Można niechcący kogoś obrazić lub wywołać niepotrzebne napięcie, używając słów, które uważamy za neutralne. Decydująca jest tu wrażliwość odbiorcy” - napisali w preambule autorzy poradnika: prof. Mirosław Bańko, prof. Jadwiga Linde-Usiekniewicz oraz prof. Marek Łaziński.

Problemy językowe pojawiać się mogą choćby w stosowaniu nazw identyfikujących grupy ludzi lub pojedyncze osoby ze względu na: płeć, pochodzenie etniczne, orientację seksualną, wyznanie, wiek, wygląd i sprawność fizyczną lub umysłową. Językoznawcy zachęcają do namysłu nad słowami używanymi w takim kontekście.

Poradnik został przygotowany na wniosek Komisji Rektorskiej ds. Przeciwdziałania Dyskryminacji UW.

Językoznawcy m.in. zwracają uwagę, że lepiej będzie pisać: "Studenci i studentki, którzy zapiszą się na lektorat", niż: "Studenci, którzy zapiszą się na lektorat". "Choć nazwy męskie są zwykle generyczne, czyli obejmują osoby obu płci, poprzestanie na nazwie męskiej może być dziś odbierane tak, jakby kobiety były wykluczane z zakresu osób, o których mowa" - tłumaczą językoznawcy.

Według poradnika przedstawiając kobietę z tytułem profesora, lepiej powiedzieć: "wybitna historyk sztuki, emerytowana profesor Anna Piotrowska", niż: "wybitny historyk sztuki, emerytowany profesor Anna Piotrowska". "Użycie konstrukcji `wybitna historyczka sztuki` jest też możliwe, ale formę `emerytowana profesorka` stosujemy tylko wtedy, gdy zainteresowana sobie tego życzy" - komentują autorzy rekomendacji.

"Nie bójmy się tworzyć nowe lub przywracać zapomniane formacje żeńskie typu `językoznawczyni`, `naukowczyni`, `promotorka`, `polityczka`, `psycholożka`, `reżyserka`. Nie bójmy się homonimii, nie pomylimy kobiety reżyserującej film z pomieszczeniem dla reżysera" - podsumowano w dokumencie.

Choć w środowisku akademickim często osoby starsze stoją w hierarchii wyżej niż młodsze, to "młody wiek nie może uzasadniać nadmiernej poufałości (...) w stosunku do studentów, studentek i młodszych koleżanek i kolegów" - piszą językoznawcy. Przykładem takiej poufałości może być mówienie na "ty" czy używanie zdrobniałej formy imienia.

Autorzy rekomendacji przestrzegają też przed używaniem w środowisku akademickim dowcipów czy aluzji o podtekście seksualnym. Jeśli bowiem osoba stojąca niżej w hierarchii jest zniesmaczona dowcipem, może mieć kłopot, aby wprost zwrócić uwagę żartującemu.

Językoznawcy radzą też, by zamiast "homoseksualiści" mówić: "osoby homoseksualne". "Rzeczowniki silniej stereotypizują i stygmatyzują niż wyrażenia opisowe" - tłumaczą znawcy języka z UW.

"Opór wobec zmian często jest związany ze źle pojętą obroną tradycji. Wielu z nas nie chce uznać, że słowa `pederasta` czy `Murzyn` są dziś obraźliwe, ponieważ pamiętamy, że nasi rodzice czy dziadkowie używali tych słów w pełni neutralnie i nie chcemy oskarżać ich o nietolerancję" - podsumowują językoznawcy. I zaznaczają, że w swoich rekomendacjach odnoszą się tylko do współczesnego znaczenia i wartościowania słów.

Dokument dostępny jest na stronie.

PAP - Nauka w Polsce

lt/ ekr/