Czterdzieści lat temu, 17 grudnia 1974 roku, największy w historii i obecnie jedyny polski badawczy reaktor jądrowy oficjalnie rozpoczął swoją pracę. \"Maria\" znajduje się w Świerku pod Warszawą i należy do Narodowego Centrum Badań Jądrowych (NCBJ). Dziś moc tego urządzenia wynosi 30 MW. To wystarczyłoby pewnie do zasilenia w energię małego miasteczka, ale w \"Marii\" nie produkuje się energii elektrycznej, energię jądrową wykorzystuje się do badań.

Choć pierwotnie reaktor „Maria” miał służyć do badań na potrzeby rozpoczętej budowy elektrowni jądrowej Żarnowiec, to szybko znalazł szersze zastosowanie.

„Nasz reaktor jest doskonałym przykładem na to, że energetyka jądrowa jest impulsem nie tylko dla rozwoju tej gałęzi przemysłu, ale wpływa na rozkwit całej gospodarki w różnych jej obszarach – podkreśla dyrektor NCBJ prof. Grzegorz Wrochna. – Przykładowo dzięki naświetlaniu tarcz uranowych staliśmy się jednym z największych w skali światowej producentem radioizotopów dla medycyny. Tylko jeden tydzień pracy reaktora >>Maria<< oznacza pomoc dla stu tysięcy pacjentów” - mówi.

Dziś reaktor „Maria” służy przede wszystkim jako źródło wysokiego strumienia neutronów. Dzięki takim neutronom o dużej energii można do napromieniać materiały tarczowe. One potem służą do produkcji izotopów promieniotwórczych i źródeł promieniowania stosowanych w przemyśle, a także w ochronie środowiska i zdrowia.

Przykładem znaczenia pracy reaktora dla medycyny jądrowej jest napromienianie tarcz uranowych, dzięki czemu można uzyskać molibden 99, a z niego - technet 99m. To podstawowy składnik wszystkich procedur w terapii onkologicznej (ponad 80 proc. udziału). W ubiegłym roku NCBJ osiągnął 18 proc. światowych dostaw tego izotopu. Reaktor wytwarza też całą gamę innych radioizotopów, które stanowią bazę preparatów eksportowanych pod marką POLATOM do 76 krajów na całym świecie.

Reaktor „Maria” wykorzystywany jest również do: badań materiałowych w urządzeniach sondowo-pętlowych, neutronowego domieszkowania materiałów półprzewodnikowych i modyfikacji materiałowych, badań fizycznych możliwych do celów medycznych opierających się na wykorzystaniu wiązek neutronów (terapia BNCT) oraz zaawansowanych szkoleń dla kadr na potrzeby energetyki, bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej.

„Nasza solenizantka nie jest więc reaktorem energetycznym służącym do produkcji energii elektrycznej – podsumowuje dyrektor Departamentu Energetyki Jądrowej NCBJ inż. Grzegorz Krzysztoszek. – Jej unikatowe właściwości stawiają nas w czołówce badawczych reaktorów jądrowych nie tylko w Europie, ale i na całym świecie. Działa to jak magnes dla naukowców, z którymi prowadzimy m.in. prace niezbędne dla rozwoju energetyki przyszłości – reaktorów IV generacji i instalacji termojądrowych”.

Dzięki współpracy z rządem USA reaktor „Maria” ma zapewnione dostawy paliwa do 2017 roku, co pozwoli na jego eksploatacje do końca 2020 roku. Naukowcy szacują, że po przeprowadzeniu niezbędnych prac modernizacyjnych polski reaktor będzie pracował do 2060 roku.

W ramach obchodów 40. urodzin reaktora „Maria” zorganizowano debatę ekspercką w NCBJ, a także otwarto wystawę „Od Ewy do Marii”. Obchody swoim patronatem objął minister gospodarki.

PAP - Nauka w Polsce

lt/ agt/