„Badania prowadziliśmy na kilkunastu wytypowanych obszarach położonych na różnych jeziorach. Włożony wysiłek zaowocował jednak spektakularnymi znaleziskami. Poza licznymi, czasami doskonale zachowanymi zabytkami, odnaleziono złożone konstrukcje drewniane, które w większości stanowią pozostałości przepraw mostowych” – wyjaśnia dr hab. Andrzej Pydyn z UMK, odpowiedzialny za realizację projektu.

Wymagające szczególnej uwagi i środków podwodne „wykopaliska” trwały ponad dwa miesiące. Na pierwsze mosty badacze natknęli się w jeziorze Łodygowo w ciągu pierwszych dni prac. Wzmianki o tych przeprawach pojawiały się już w XIX-wiecznych źródłach archiwalnych. Pozostałości pali były widoczne przy bardzo niskich stanach wody tego akwenu. Jednak dopiero najnowsze badania pozwoliły na ich precyzyjną lokalizację i dokumentację rysunkową i fotograficzną. Analizy dendrochronologiczne prowadzone przez prof. dr hab. Tomasza Ważnego z UMK sugerują, że jeden z mostów wiodących na tzw. wyspę Kurhanów powstał lub był naprawiany w 1333 roku.

„Jednak zarówno ten most, jak i prowadzący na przeciwległy brzeg, mógł już funkcjonować w pierwszej połowie XII wieku lub nawet wcześniej, na co wskazuje materiał zabytkowy” – dodaje archeolog.

Wspomniana wyspa, mimo swoich niewielkich rozmiarów musiała być, zdaniem badaczy, ważnym ośrodkiem władzy lub kultu, gdyż łączyły ją z brzegiem dwie przeprawy mostowe o długości prawie 200 m każda. Mosty te zaplanowane były tak, aby ich przyczółki znajdowały się w rejonie bramy prowadzącej do grodu.

Kolejne cztery przeprawy mostowe odnaleziono na jeziorze Jeziorak lub jego odnogach. Wstępna analiza materiału zabytkowego oraz badania dendrochronologicze, polegające na zliczeniu przyrostu rocznego słoi drzew, pozwalają przypuszczać, że odnalezione mosty pochodzą z XI, XII i XIII wieku.

„Najstarszy z nich to most przecinający przesmyk oddzielający jeziora Płaskie i Jeziorak, który powstał w zasadniczej części z drewna ściętego w latach 1055/1056. Był to ważny elementem szlaku komunikacyjnego prowadzącego w głąb Prus” – opowiada dr hab. Pydyn.

Prowadzone w ramach projektu badania pozwoliły również na dokładną lokalizację przeprawy mostowej prowadzącej na północny kraniec wyspy Wielka Żuława. Z badań dendrochronologicznych wiadomo, że założenie to powstało w latach 1268-1269. Niemniej zróżnicowany materiał archeologiczny pozwala przypuszczać, że miejsce to wykorzystywane było przez kolejne kilka wieków, co potwierdzają odnajdywane kolejne rzędy pali. „Wydaje się prawdopodobne, że budowa mostu związana była funkcjonowaniem na wyspie grodu przebadanego w trakcie wcześniejszych badań archeologicznych” – uważa kierownik ekspedycji.

Jest wysoce prawdopodobne, że kolejna mniejsza przeprawa mostowa łączyła wyspę Kobiecak, położoną w północnej części Jezioraka ze stałym lądem. „Natrafiliśmy tam na rumowisko konstrukcji drewnianych. Interesujących anomalii dostarczyły również badania georadarem osadów położonych poniżej dna” – dodaje archeolog.

Projekt realizowany jest wspólnie z Instytutem Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego z Warszawy i wspierany przez warszawski oddział Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich. Badania możliwe są dzięki wsparciu finansowemu przyznanemu przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach programu – dziedzictwo kulturowe i priorytetu – ochrona zabytków archeologicznych.

Grant kierowany przez prof. dr. hab. Przemysława Urbańczyka - „Niedestrukcyjne kompleksowe rozpoznanie zasobów archeologicznych dna jezior i strefy brzegowej w wybranych akwenach Pojezierza Iławskiego w ramach podwodnego AZP” - jest największym projektem tego typu realizowanym w polskich akwenach śródlądowych.

PAP - Nauka w Polsce

szz/ agt/