W rozmowie z PAP szefowa Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP), prof. Kaniewska, rektorka UAM pytana o najważniejsze w 2025 r. wydarzenia dotyczące polityki państwa wobec uczelni, wymieniła m.in. proces przygotowania do nowego modelu ewaluacji. - Model ten w zasadzie już powstał. Prezydium KRASP spotyka się w tej sprawie w grudniu z wiceminister Karoliną Zioło-Pużuk, by dyskutować o gotowych przepisach przed procesem szerszych konsultacji - powiedziała prof. Kaniewska.

Do istotnych procesów zaliczyła prace nad zmianami w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. - Kilka przepisów już zmieniono, inne są już gotowe. Na przykład cieszy wprowadzana możliwość udzielania zapomóg losowych doktorantom – ale dalsze prace wciąż trwają - skomentowała.

Prof. Kaniewska przypomniała, że w tym roku dla uczelni trudne były zmiany w systemie rekrutacji cudzoziemców na studia. - Szacujemy, że z powodu wprowadzonych latem nowych regulacji dotyczących rekrutacji, do Polski nie dotarła co najmniej jedna trzecia cudzoziemców chętnych na studia w naszym kraju - powiedziała szefowa KRASP. Dodała, że Polska była w trendzie wzrostowym, jeśli chodzi o liczbę studentów zagranicznych, ale ten trend się nie utrzymał. - Postulaty środowiska akademickiego w kwestii weryfikacji znajomości języka wykładowego przez cudzoziemców nie zostały w pełni uwzględnione przez rząd - skomentowała.

Jeśli chodzi o podsumowanie prezydencji Polski w Radzie Unii Europejskiej, to zdaniem szefowej KRASP spełniono najważniejszy postulat rektorów europejskich i polskich – wykonano pierwszy krok w stronę tzw. dyplomu europejskiego, podpisując Deklarację Warszawską. - Myślę jednak, że mogliśmy pójść o krok dalej - oceniła. Zwróciła uwagę, że droga do dyplomu europejskiego jest jeszcze bardzo daleka, bo 27 krajów członkowskich z różnymi systemami szkolnictwa wyższego muszą uzgodnić między sobą pulę wymagań i sposoby wydawania dyplomów, które będą gwarancją jakości.

Rektorka odniosła się krytycznie do poziomu finansowania nauki w Polsce. - Nauka to inwestycja, a nie koszt. Te pieniądze zawsze się zwracają. Tymczasem nie mamy powodów do zadowolenia ani w kwestii płac w środowisku akademickim, ani w kwestii nakładów na badania - powiedziała prof. Kaniewska

Przypomniała, że nakłady na szkolnictwo wyższe spadły w odniesieniu do PKB, a obecny trend w tym zakresie określiła jako „niedobry”. Rektorka przypomniała też, że środowisko akademickie prowadzi rozmowy z rządem, próbując przekonać decydentów do wzrostu finansowania. - Mamy pewne rozwiązania, ale wymagają one współpracy międzyresortowej. Nie wystarczą zmiany w ustawach resortu nauki – potrzebne są zmiany w zamówieniach publicznych, przepisach podatkowych i innych rozporządzeniach, podlegających np. ministrowi finansów - powiedziała Kaniewska. I dodała, że rozwiązania te przedstawiciele środowiska akademickiego przedstawili premierowi Donaldowi Tuskowi na niedawnym spotkaniu.

Prof. Kaniewska zwróciła szczególną uwagę na sytuację Narodowego Centrum Nauki (NCN). Jej zdaniem, mimo pewnej poprawy, środków na granty badawcze jest wciąż za mało. Wyjaśniła, że aby system grantowy był wydolny, wskaźnik sukcesu – czyli odsetek wniosków, które otrzymują finansowanie – powinien wynosić około 20-25 proc. Tymczasem w ostatnich latach oscylował on wokół 9-10 proc., co sprawia, że składanie wniosków przypomina loterię.

Jako kolejną barierę dla naukowców przewodnicząca KRASP wskazała Prawo zamówień publicznych. Jego obecne przepisy utrudniają i wydłużają zakup prostych materiałów niezbędnych do badań, takich jak odczynniki chemiczne czy probówki. Kaniewska dodała, że mimo powołania w resorcie nauki zespołu roboczego i zapowiedzi zmian, sprawa nie doczekała się rozwiązań, co budzi zdziwienie środowiska, zwłaszcza że zmiany te miały być w założeniu niemal bezkosztowe.

Szefowa KRASP poinformowała również o rozmowach z premierem Donaldem Tuskiem na temat włączenia uczelni w budowanie odporności państwa. Chodzi m.in. o wykorzystanie technologii podwójnego zastosowania (tzw. dual use), czyli rozwiązań, które mogą służyć zarówno celom cywilnym, jak i wojskowym. Zapowiedziała stworzenie stałego kanału kontaktu z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów i wypracowanie rozwiązań, które ułatwią przekazywanie władzom informacji o powstających w Polsce rozwiązaniach naukowych mogących wesprzeć bezpieczeństwo kraju.

- Uczelnie są gotowe i zmobilizowane do tego, żeby włączyć się w ten proces budowania odporności państwa - zapewniła.

Podsumowując mijający rok, Bogumiła Kaniewska oceniła go jako „trudny i męczący”, ale obfitujący w wydarzenia i dialog. Zauważyła jednak, że w środowisku panuje wrażenie „małej sprawczości”, pomimo rozpoczęcia wielu procesów legislacyjnych i negocjacyjnych.

Mówiąc o najpilniejszych wyzwaniach na 2026 rok, szefowa KRASP wymieniła prace nad nowym modelem ewaluacji jakości działalności naukowej oraz zmiany w Prawie o szkolnictwie wyższym i nauce.

Nauka w Polsce, Ludwika Tomala (PAP)

lt/ zan/ jpn/