Jak napisano w stanowisku, członkowie tego gremium z zaniepokojeniem przyjęli projekt budżetu państwa na 2026 r., w którym wydatki na naukę i szkolnictwo wyższe zostały zaplanowane na poziomie nieco ponad 1 proc. PKB. „Jest to najniższy wskaźnik od początku reformy zapoczątkowanej ustawą z 2018 roku. Co więcej, zaprojektowane nakłady są kilkukrotnie niższe od średnich wydatków w państwach należących do OECD. Tak niski poziom finansowania utrwala również długotrwałą tendencję obniżania wydatków na naukę i szkolnictwo wyższe” – czytamy w dokumencie Konferencji Rektorów Akademickich Szkół Polskich (KRASP).

Jak oceniają rektorzy, polskie uczelnie tracą możliwość konkurowania w tym zakresie z krajami o rozwiniętym potencjale naukowym, chociaż reforma z 2018 r. (tzw. reforma Gowina – przyp. PAP) miała spowodować szybkie zwiększenie międzynarodowej rozpoznawalności polskich ośrodków naukowych. „Niestety, spadek nakładów na naukę i szkolnictwo wyższe oraz dotychczasowy mechanizm ewaluacji niekorzystnie wpływają na autonomię rozwoju polskich uczelni. To zaś negatywnie oddziałuje na poziom gospodarki, która - bez badań naukowych i przełomowych inwestycji – zachowuje charakter »odtwórczy«” – przekonują rektorzy.

Temu trendowi mogłoby, zdaniem członków KRASP, przeciwdziałać zapewnienie „bardziej adekwatnych nakładów finansowych” na naukę i szkolnictwo wyższe.

„Niedofinansowanie nauki i szkolnictwa wyższego skutkuje sztywnością wydatków. W efekcie zdecydowaną większość środków przeznacza się na wynagrodzenia, a w dalszej kolejności na utrzymanie infrastruktury. Zaledwie kilka procent w budżetach większości podmiotów sektora akademickiego trafia na badania” – podkreślono w stanowisku.

Autorzy dokumentu zwracają uwagę, że szansą na rozwój szkolnictwa wyższego są ludzie: kadra akademicka, doktoranci i studenci. „Zatrzymanie talentów w naszym kraju nie będzie możliwe bez zapewnienia im dobrych warunków do pracy i awansów. Dotyczy to zarówno poziomu wynagrodzeń, który znacząco odbiega od wartości typowych dla sektora prywatnego, jak też niewystarczająco rozwiniętej infrastruktury badawczej, utrudniającej prowadzenie badań odpowiadających międzynarodowym standardom” – piszą.

Dodają: „Jakkolwiek krótkoterminowe oszczędności budżetowe przynoszą doraźne korzyści fiskalne, w dłuższej perspektywie przekładają się na erozję potencjału badawczego i kadrowego Polski”.

Według rektorów priorytety sektora szkolnictwa wyższego powinny obejmować m.in.: tworzenie lepszych warunków dla rozwoju naukowców i innowatorów oraz skoncentrowanie na przełomowych badaniach i innowacjach w wybranych strategicznych dziedzinach.

Rektorzy apelują o zwiększenie środków budżetowych na naukę i szkolnictwo wyższe, uelastycznienie mechanizmów finansowania publicznego sektora szkolnictwa wyższego oraz zmianę przepisów ograniczających rozwój uczelni. „Jednocześnie wnioskujemy o opracowanie kompleksowej strategii finansowania nauki i szkolnictwa wyższego, a także uwzględnienie jej w Strategii Rozwoju Szkolnictwa Wyższego oraz Polityki Naukowej Państwa” – podsumowują.

Pod koniec sierpnia Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy budżetowej na 2026 r. Wynika z niego, że planowana kwota wydatków na szkolnictwo wyższe i naukę wyniesie 44,26 mld zł. Sejmowa Komisja Edukacji i Nauki pozytywnie zaopiniowała ten projekt dla Komisji Finansów Publicznych. Ta 20 listopada zarekomendowała przyjęcie projektu z jedną poprawką.

Zgodnie z nią mają zostać obniżone wydatki m.in. Sejmu, Senatu Sądu Najwyższego i NIK, a część zdobytej dzięki temu kwoty (prawie 569,6 mln zł) ma być przeznaczona na szkolnictwo wyższe i naukę. Uzyskane w ten sposób 280 mln zł Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego ma przeznaczyć m.in. na dofinansowanie instytutów. (PAP)

Nauka w Polsce

abu/ zan/