Polska Agencja Prasowa i serwis Nauka w Polsce są patronami medialnymi tego wydarzenia.

Poznanie komunikacji zwierząt może pomóc ludziom zrozumieć, w jaki sposób ludzka mowa przybrała obecny kształt. Do grona naukowców, którzy próbują odpowiedzieć na to pytanie, znajduje się badacz umysłów i komunikacji zwierząt, Klaus Zuberbuehler – gość tegorocznej edycji Copernicus Festival. Już 24 maja wyjaśni on m.in. dlaczego - chcąc badać początki języka i świadomości - lepiej udać się do dżungli, niż do laboratorium. Zuberbuehler jest nie tylko ekspertem w zakresie wiedzy teoretycznej, ale współautorem wielu badań, które odkryły przed ludźmi tajemnice zwierzęcych odgłosów.

W jednym z nich pokazał, że szympansy reagują inaczej na zawołania wydawane przez innych członków grupy na widok jabłka, niż na zawołania wydawane na widok chleba – ich przysmaku. Pojawiło się jednak kolejne pytanie: czy szympansy wydają te odgłosy automatycznie, czy są one zależne od społecznego kontekstu i ich woli? Prace Zuberbuehlera były kolejnymi cegiełkami, dzięki którym mamy wszelkie podstawy przypuszczać, że szympansy przynajmniej do pewnego stopnia rozumieją, kiedy warto wypowiadać swoje spostrzeżenia na głos, a kiedy nie za bardzo (np. kiedy są same).

To w takich zawołaniach swoje zalążki mógł mieć język, jaki dzisiaj znamy – umożliwiający oderwanie się od tego, co konkretne, a jednocześnie na tyle precyzyjny, by komunikacja przynosiła potężne korzyści.

Oprócz Klausa Zuberbuehlera na festiwalu wystąpią m.in. Stanislas Dehaene - który zdradzi, co dzieje się w mózgu, gdy uczymy się nowych rzeczy.

Naukowcy, którzy badają ludzi ze zdumiewającą pamięcią zwracają uwagę na to, że osoby takie mają często nietypową wspólną cechę - ich mieszkania pełne są dziwactw. Można tam zobaczyć wanny pełne masła, szamoczące się na dywanie w sypialni ryby, dziesiątki potłuczonych na schodach jajek albo wielkie figury szachowe, które w salonie właśnie urządzają sobie kłótnię. Gdybyśmy zobaczyli coś takiego w swoim domu, też na pewno byśmy to zapamiętali – dlatego większość osób startujących w konkursach zapamiętywania korzysta z techniki Pałacu Pamięci. Najpierw wybierają jakieś miejsce, które dobrze znają, np. własne mieszkanie, a później, w kilku charakterystycznych punktach umieszczają swoje wyobrażenia związane z tym, co potrzebują zapamiętać. Im bardziej absurdalny obraz, tym lepiej – zaskoczenie sprawi, że mózg zajmie się zapisywaniem obrazu bez zbędnego wysiłku.

Mózg ma ograniczone możliwości, ale dzięki odpowiednim technikom można je poprawić. Wielokrotne odczytywanie tego samego fragmentu tekstu, chociaż niezwykle popularne wśród uczniów, jest np. bardzo nieefektywne. Z kolei znacznie więcej zapamiętujemy, jeśli uczymy się z myślą, że będziemy musieli przekazać tę wiedzę komuś innemu.

"Wierzę, że potrzebujemy poznać siebie i nasze mózgi, by nauczyć się lepiej z nich korzystać" – mówi Dehaene, neurobiolog i wybitny znawca biologicznego podłoża ludzkiej pamięci, autor książki "Jak się uczyć?" i gość tegorocznej edycji Copernicus Festival: Tajemnica. Podczas swojego wykładu przedstawi m.in. jakich zmian wymaga edukacja, by była zgodna z ze współczesną wiedzą o funkcjonowaniu mózgu.

Kolejny gość specjalny festiwalu, Terry Sejnowski, pomoże słuchaczom zrozumieć, czym jest chatGPT i uczenie maszynowe.

Organizatorzy festiwalu, zapowiadając spotkanie z tym ekspertem przypominają, że już 40 lat temu naukowcy dali maszynom przyzwoleni na popełnianie błędów. Gdyby nie to, dziś moglibyśmy nie mieć ani generatorów obrazów w stylu Studia Ghibli, ani ChatuGPT. W tamtych czasach wielu naukowców wątpiło, czy sztuczna inteligencja może stać się czymś więcej, niż systemem sprawnie postępującym według sztywnych reguł – w dziedzinie nie pojawiały się przełomy, a to podważało wiarę w sens kontynuowania badań.

Terry Sejnowski uznawał jednak, że maszynom po prostu brakuje trochę… wolności. Więcej korzyści niż odtwarzanie struktury ludzkiego mózgu, miało przynieść oddanie w sieciach neuronowych samych mechanizmów uczenia się naturalnych systemów – a więc zastąpienie sztywnych reguł możliwością eksploracji i tym samym zdolnością uczenia się na własnych błędach i sukcesach. Chociaż początek swojej ścieżki naukowej Sejnowski związał z fizyką, to zrezygnował z niej na rzecz badań "równie tajemniczego co kwazary" mózgu, w których widział większe szanse na dokonanie rychłych i znaczących postępów. Obie te dziedziny znalazły odbicie w koncepcji maszyny Boltzmanna, współtworzonej wraz z zeszłorocznym noblistą, Geoffreyem Hintonem – sieci neuronowej, która odzwierciedlała ideę "ludzkiej nauki". Sztuczne systemy miały być jak niemowlak, który uczy się chodzić – a to pozwoliło całej dziedzinie rozwinąć skrzydła. Zaczęły powstawać kolejne algorytmy, o coraz większych możliwościach.

Oprócz spotkania z Sejnowskim i Zuberbuehlerem, uczestnicy festiwalu mogą też posłuchać Stanislasa Dehaenego – jednego z najwybitniejszych współczesnych neurobiologów, którego celem jest opracowanie systemu edukacji zgodnego z obecnym stanem wiedzy o mózgu, czy Ruth Durrer, która opowie o ciemnej energii rozszerzającej wszechświat oraz odkrywaniu tajemnic Wielkiego Wybuchu.

Festiwal odbędzie się w dniach 20-25 maja w Muzeum Inżynierii i Techniki w Krakowie (ul. Wawrzyńca 15). Wszystkie wydarzenia są darmowe i otwarte – wystarczy przyjść lub dołączyć online. Program dostępny jest na stronie internetowej.

W środę 21 maja ogłoszone zostaną wyniki konkursu Mądra Książka Roku. O wyróżnienie w czterech kategoriach: Mądra Książka Roku dla dorosłych, Mądra Książka Roku dla dzieci, najlepsza książka w opinii społeczności akademickiej UJ oraz najlepsza książka według internautów i czytelników Dziennika Polskiego (patrona medialnego konkursu) - walczyło 15 tytułów. Oficjalną część gali Mądrej Książki Roku zakończy dyskusja poświęcona sposobom popularyzowania książek popularnonaukowych, w której wezmą udział Tomasz Rożek (Nauka. To lubię) oraz Karolina Głowacka (Radio Naukowe).

Nauka w Polsce

zan/ agt/