Trias to najstarszy okres ery mezozoicznej, który trwał pomiędzy 251 a 201 mln lat temu. Dzieli się na trzy okresy: od wczesnego (czyli "tuż" do wymieraniu permskim), przez środkowy, po późny. "Właśnie w triasie zaczęło się pojawiać wiele grup czworonogów, które znamy dziś. Jedną z nich są żółwie. Choć w tym przypadku są to właściwie gatunki, które już możemy zakwalifikować do żółwi, ale które nie reprezentują jeszcze żadnej z dzisiaj żyjących grup. Nazywamy je pniem ewolucyjnym" – powiedział PAP dr Tomasz Szczygielski z Instytutu Paleobiologii PAN.

Jak mówił, w triasie występowały trzy grupy żółwi: Proganochelyidae, Proterochersidae i Australochelyidae (ta ostatnia znana z triasu tylko z terenu dzisiejszej Argentyny). Dotąd uważano, że dwie pierwsze rodziny reprezentowane były przez dwa główne rodzaje: Proganochelys i Proterochersis. "Teraz okazało się, że tych rodzajów było więcej, a wczesne żółwie były znacznie bardziej różnorodne" – dodał Tomasz Szczygielski.

W późnym triasie żółwie rozprzestrzeniły się już po całym globie, jednak dotąd ze wschodniej części superkontynentu Pangei został opisany zaledwie jeden gatunek – Proganochelys ruchae z Tajlandii. Żółw ten żył około 215–210 mln lat temu, możliwe, że był wodno-lądowy i najprawdopodobniej był niewielki – miał od kilkunastu do kilkudziesięciu centymetrów długości.

Paleontolog, który specjalizuje się właśnie w triasowych żółwiach, postanowił przyjrzeć się jego okazom, opisanym wcześniej w latach 80. XX wieku. "Badania historycznego oraz niepublikowanego wcześniej materiału przechowywanego w Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu, uwzględniające nowe dane, wskazały, że tajlandzki gatunek wcale nie należy do rodzaju Proganochelys, występującego wyłącznie na terenie dzisiejszej Europy, lecz do nowego rodzaju, Thaichelys ('tajlandzki żółw'), z grupy Proterochersidae" – podał pierwszy autor publikacji na ten temat, która ukazała się w czasopiśmie "PLOS One".

"Żółw z Tajlandii jednocześnie posiadał mozaikę cech anatomicznych obserwowanych u innych znanych rodzajów. Wyłania się więc nam obraz pierwotnego przedstawiciela tej linii ewolucyjnej, być może nawet obraz jednego z tych najpierwotniejszych, mających jeszcze zestaw cech pierwotnych, nie do końca zaawansowanych. Nasze analizy pokazały, że żółwie w okresie triasu ‘eksperymentowały’ z różnymi przystosowaniami i że nie były to 2–3 główne rodzaje, które ewoluowały liniowo i od razu odniosły sukces, ale podejmowały wiele prób i błędów, wykształcało się wiele gałęzi ewolucyjnych, z których jakaś część przetrwała do jury, a reszta wymarła pod koniec triasu" – tłumaczył Tomasz Szczygielski.

Dodał, że wyniki poszerzają wiedzę dotyczącą nie tylko ewolucji żółwi, ale też ogólnie ewolucji ekosystemów w triasie.

Jak mówił Tomasz Szczygielski, badania nad triasowymi żółwiami do niedawna uznawano za niszowe; mało też było znalezisk ze stanowisk paleontologicznych. "Najstarsze publikacje naukowe prezentujące triasowe żółwie powstały na przełomie XIX i XX wieku. Kolejne to już koniec XX wieku, ale przełomowe doniesienia zaczęły się pojawiać dopiero w naszym – XXI wieku, m.in. za sprawą rozwoju technologii skanowania trójwymiarowego skamieniałości. Wiele spraw mamy już rozjaśnionych, ale wiele wciąż pozostaje zagadką, np. jakie preferencje środowiskowe miały poszczególne gatunki, skoro czasem nawet w sąsiednich, równowiekowych stanowiskach żółwie występują albo masowo, albo wcale" - powiedział.

Badacz wskazał też, że z żółwiem z Tajlandii blisko spokrewniony był "polski" triasowy żółw, którego szczątki opisano po raz pierwszy w 2012 r. Jest to nieznany wcześniej gatunek, nazwany Proterochersis porebensis, co w wolnym tłumaczeniu oznacza "pierwotny żółw z Poręby" (jego szczątki odkryto w Porębie koło Zawiercia).

Jak przypomniał Tomasz Szczygielski – jeden z odkrywców tego nowego gatunku – to jedne z najstarszych na świecie żółwi, żyjące 215 mln lat temu na terenie dzisiejszego woj. śląskiego, które mierzyły ok. metra oraz prawdopodobnie były wszystkożerne i wodno-lądowe.

Paleontolog pytany jeszcze o to, czy dzisiejsze żółwie pochodzą z triasowych linii ewolucyjnych potwierdził, że wprawdzie są one spokrewnione w ramach jednej grupy ewolucyjnej, ale jest to zupełnie inna gałąź, która narodziła się dopiero pod koniec jury (ok. 160 mln lat temu).

Nauka w Polsce, Agnieszka Kliks-Pudlik (PAP)

akp/ bar/ mhr/