Padalec to beznoga, podobna do węża jaszczurka, prowadząca skryty tryb życia, której obszar występowania sięga od krańców zachodniej Europy po Bliski Wschód.

W XX w. między badaczami zajmującymi się tą grupą gadów trwał swoisty spór: część opowiadała się za koniecznością wyróżniania (przynajmniej) podgatunków w obrębie rodzaju padalec (Anguis); pozostali natomiast twierdzili, że obserwowane różnice między populacjami są jedynie przejawem zmienności geograficznej.

Jednoznaczna odpowiedź przyszła w 2010 r., wraz z pracą opublikowaną przez zespół Václava Gvoždíka, który wykorzystując techniki molekularne wykazał istnienie czterech gatunków w obrębie rodzaju Anguis, a trzy lata później wyodrębnił piąty.

„Od tego momentu rozpoczęły się intensywne badania prowadzone w całej Europie nad zasięgiem występowania poszczególnych gatunków oraz ich wzajemnych biologicznych interakcji. Doprowadziły one do odkrycia stref hybrydowych między poszczególnymi taksonami, m in. na Węgrzech, w Czechach i na Słowacji, oraz opublikowania w 2021 r. pracy opisującej nie tylko zasięgi występowania poszczególnych gatunków, ale również zasięg tzw. szarej strefy – obszaru, na którym podejrzewa się występowanie więcej niż jednego gatunku padalców” – opisał dr Grzegorz Skórzewski, biolog z Muzeum Przyrodniczego Uniwersytetu Wrocławskiego (UWr).

Taką padalcową "szarą strefą" są w Polsce Górny Śląsk i okolice Warszawy.

Przez lata postulowano, że w Polsce występuje jeden gatunek padalców – padalec zwyczajny (Anguis fragilis). Zmieniło się to jednak wraz z publikacją pracy zespołu Gvoždíka (2010), raportującą obecność na terenie Polski haplotypów (haplotyp to grupa genów, którą organizm odziedziczył po jednym z rodziców) typowych nie tylko dla padalca zwyczajnego, ale również dla kolchidzkiego (Anguis colchica).

„Od tego momentu, rozpoczął się swoisty wyścig między środkowoeuropejskimi zespołami badawczymi – kto pierwszy określi granice występowania obu gatunków i kto odkryje hybrydy” - dodał naukowiec w informacji opublikowanej na stronie UWr.

W 2017 r. ukazały się dwie prace dotyczące zasięgu występowania obu gatunków: pierwsza była jego autorstwa i oparta o badania morfologiczne. Natomiast druga publikacja to praca zespołu pod kierownictwem dr Daniela Jablonskiego (Uniwersytet Komeńskiego w Bratysławie), oparta o dane molekularne. Wyniki obu prac wskazywały Górny Śląsk jako miejsce potencjalnego kontaktu między gatunkami oraz ich krzyżowania się, jednakże wskazanie konkretnego obszaru pozostawało niewyjaśnione.

Rozwiązanie tej zagadki opublikowane zostało w styczniu 2025 r., gdy w czasopiśmie "PeerJ." ukazała się praca, której współautorem jest dr Skórzewski.

„Analiza 92 osobników pochodzących z 35 krajowych populacji padalców, z wykorzystaniem zarówno metod tradycyjnych jak i biologii molekularnej, pozwoliła nie tylko uzupełnić wcześniejsze informacje odnośnie zasięgu występowania obu gatunków na terenie Polski, ale również odkryć miejsca wspólnego występowania, w których dochodzi do międzygatunkowego krzyżowania” - podkreślił Skórzewski.

W wyniku tego krzyżowania powstają osobniki hybrydowe posiadające genotyp obu gatunków i dzielące cechy morfologiczne ich obu. Stwierdzono je na obszarze Górnego Śląska i w okolicach Warszawy - obszarze wskazywanym wcześniej jako fragment polskiej „padalcowej szarej strefy”.

„Interesującym odkryciem jest fakt, że osobniki mieszańcowe nie należą do pierwszego pokolenia krzyżówki międzygatunkowej, tylko są przykładem hybryd wyższego rzędu - możliwe że krzyżówek wstecznych. Oznacza to, że mieszańce obu gatunków padalców zachowują zdolność do rozmnażania się z wydawaniem na świat płodnego potomstwa” – zwrócił uwagę naukowiec.

Dodatkowo badania morfologiczne wykazały, że hybrydy wykazują swoistą mozaikę cech gatunków rodzicielskich.

„Uzyskane badania nie wyczerpują problematyki +padalcowej szarej strefy+, bo wciąż pozostaje wiele pytań, począwszy od struktury populacji mieszańcowej po konkurencję między gatunkami a hybrydami o niezbędne do życia zasoby środowiska” – wyjaśnił biolog.

Dodał, że obecnie trwają badania nad zróżnicowaniem między pasożytami wewnętrznymi infekującymi oba gatunki i ich hybrydy oraz przygotowywane są badania nad zróżnicowaniem ekologicznym wszystkich gatunków padalców z wykorzystaniem metod modelowania komputerowego.(PAP)

Nauka w Polsce

ros/ bar/