Już od dłuższego czasu naukowcy rozważają wpływ perspektywy społecznej, poznawczej i ewolucyjnej na akceptację lub jej brak wobec osoby o odmiennie brzmiącym akcencie. Uniwersytet SWPS przypomniał na swojej stronie podstawowe założenia.

Z perspektywy społecznej nieznany akcent pozwala identyfikować osoby, które przynależą do grup "znanych" lub "obcych" dla odbiorcy. Dotychczasowe badania w USA pokazywały np., że im silniejszy jest akcent, tym silniejsze negatywne postawy wobec mówców posługujących się amerykańskim angielskim, ale z akcentem hiszpańskim, japońskim czy greckim.

"Akcent jest silnym sygnałem mówiącym o tożsamości narodowej i pod tym względem może być ważniejszy niż wygląd. Często trudno po wyglądzie poznać, skąd pochodzi dana osoba, natomiast akcent od razu zdradza, czy mamy do czynienia z obcokrajowcem" – zauważa dr Formanowicz, cytowana na stronie internetowej Uniwersytetu SWPS. Formanowicz jest także współautorką autorką publikacji w czasopismach "The Routledge Handbook of Sociophonetics" oraz "Journal of Language and Social Psychology" – właśnie na temat dyskryminacji ze względu na akcent.

Negatywne konsekwencje "obcego brzmienia" mogą mieć korzenie w podstawowych mechanizmach poznawczych związanych z przetwarzaniem informacji. Niestandardowy akcent może sprawiać, że przetwarzanie mowy i komunikatów podczas rozmowy jest żmudne i kłopotliwe. To utrudniające komunikację zakłócenie przenosi się na negatywną ocenę mówcy. A więc to mechanizm poznawczy związany z przetwarzaniem informacji odgrywa rolę w kształtowaniu nastawienia w stosunku do osoby mówiącej "inaczej".

Z kolei z perspektywy ewolucyjnej odmienny akcent oznacza przynależność do grupy zewnętrznej, co budzi skojarzenia z niebezpieczeństwem – twierdzą naukowcy.

"Działania na rzecz pozytywnych postaw wobec akcentu powinny zyskać na znaczeniu w badaniach i tworzeniu polityk publicznych. Dobra atmosfera wokół mowy z akcentem może sprzyjać pozytywnym postawom" – powiedziała dr Formanowicz.

W badaniu przeprowadzonym w Holandii uczestnicy pochodzenia holenderskiego reagowali negatywnie na błędy zarówno gramatyczne, jak i semantyczne (błędnie użyte wyrazy), gdy osoba występująca publicznie była Holendrem. W przypadku innych narodowości badani byli obojętni na błędy gramatyczne.

Dr Formanowicz wskazuje, że warto wprowadzać działania informujące na temat uprzedzeń ze względu na akcent i ich negatywnych konsekwencji np. wśród studentów, pracowników instytucji, firm. Zdaniem badaczki dużo dobrego w tej sprawie mogłyby zrobić media i instytucje kultury.

Ale funkcja i odbiór społeczny odmiennego akcentu jest, według Formanowicz, rozległym tematem do badań. Również wśród samych naukowców warto by sprawdzić - jej zdaniem - czy słuchając konferencji w obcym języku akcent jest traktowany jak szum, który łatwo zignorować, bo ważniejsza jest sama treść. Dotychczasowe doniesienia naukowe wskazują bowiem, że w środowiskach międzynarodowych takich jak uczelnie, akcent traktowany jest w sposób neutralny.

"Może się dziać tak właśnie dlatego, że w sytuacji wielowymiarowego kontaktu z innymi nie da się kogoś zredukować wyłącznie do jego akcentu" – uważa badaczka.

Badania sugerują, że osobiste doświadczenie i środowisko społeczne mogą znacząco wpływać na to, czy akcent jest bardziej czy mniej istotnym aspektem komunikacji.

"Biorąc pod uwagę, że wychowanie w wielokulturowości pozytywnie wpływa na postawy związane z akcentem, warto zapoznawać dzieci z sytuacjami, w których będą miały do czynienia z osobami mówiącymi z odmiennymi akcentami. Potwierdza to przykład Szwajcarii. Przeprowadzone tam badania nie pokazały zaniżonej wiarygodności osób mówiących z akcentem. To może sugerować, że środowisko Szwajcarii działa jak 'szczepionka' przeciwko dyskryminacji ze względu na akcent" – podsumowuje psycholożka.

Urszula Kaczorowska, Nauka w Polsce

uka/ zan/