Apsaros (pod taką nazwą twierdza była znana wśród starożytnych) powstał ok. 2 tys. lat temu na granicy rzymskiej prowincji Kapadocja. To dzisiejsza miejscowość Gonio - położona obok wakacyjnego kurortu Batumi w zachodniej Gruzji.

Polsko-Gruzińska Ekspedycja Gonio-Apsaros, którą kierują dr hab. Radosław Karasiewicz-Szczypiorski (Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW) oraz prof. Shota Mamuladze (Gonio-Apsaros Archaeological and Architectural Site), wykopaliska w tym miejscu prowadziła już po raz dziesiąty.

Kontynuacja badań przyniosła szereg odkryć, wśród których znalazł się piec do wypalania ceramiki, najprawdopodobniej amfor, odkryty w centralnej części fortu, na miejscu budynku sztabowego (datowanego na 1 połowę II w. n.e.). Wewnątrz znaleziono fragmenty właśnie takiego naczynia. Z wcześniejszych badań znany był już jeden podobny piec, ale znajdował się on w części stanowiska, która w pierwszych wiekach naszej ery była położona poza murami fortu.

“We współczesnym Gonio badamy pozostałości rzymskiego garnizonu. Była to baza dostosowana do przebywania wojska i zawiera różne standardowe elementy, jak łaźnie, budynek sztabowy, dom dowódcy. Garnizony są podobnie wyposażone i jest to oczywiste ze względu na potrzeby wojska” - opisuje Nauce w Polsce dr. hab. Radosław Karasiewicz-Szczypiorski.

Tymczasem na terenie o charakterze militarnym naukowcy znaleźli obiekt, który pełnił funkcje gospodarcze. “Czyli musiała nastąpić zmiana funkcji części lub całości fortu i w tej chwili nie do końca umiemy wytłumaczyć, dlaczego tak się stało, ale była to zmiana zasadnicza. Wojsko rzymskie będąc na służbie nie produkowało przecież amfor, nie wytwarzało wina - tak samo jak współczesna armia nie zajmuje się działalnością gospodarczą, tylko jest odbiorcą usług” - zauważa archeolog.

Naukowcy mają jednak hipotezę, którą będą starali się potwierdzić kolejnymi badaniami. Otóż po trzęsieniu ziemi, w którym uległy zniszczeniu zabudowania wewnątrz fortu (po 135 roku n.e.) najważniejszych obiektów nie odbudowano (sztab, dom dowódcy). “Nieco później około połowy II w. na wybrzeżu współczesnej Gruzji powstał dodatkowy port - Pityus. To najdalej na północ wysunięty, najbardziej narażony na ataki wroga posterunek. Wydaje nam się, że brak zapału do odbudowy i pełnego obsadzenia wojskiem fortu w Apsaros mógł brać się z tego, że ważniejsze były potrzeby tego nowego garnizonu, a stary przeznaczono do innych celów” - opisuje badacz.

W Apsaros - jak przypuszcza - ograniczono funkcję wojskową i teren ten przeszedł w ręce osób, które zaczęły prowadzić biznesy. Ktoś w niewielkiej odległości od fortu produkował wino, a na terenie fortu ktoś inny wytwarzał amfory.

Warto w tym kontekście uwzględnić niedawne odkrycie przez ten sam zespół badawczy tłoczni wina. Tłocznia, położona w odległości kilkuset metrów od fortu, jest także datowana na II–III w. n.e. Stanowi ona pierwsze potwierdzenie lokalnej produkcji wina w okresie rzymskim.

“Można więc zakładać, że okoliczne winnice, tłocznia i warsztaty garncarskie wytwarzające amfory - stanowiły elementy jednego organizmu gospodarczego, który niemal na pewno pracował na potrzeby rzymskiej armii – podkreśla kierownik ekspedycji. - Oczywiście niezbędne będą dalsze badania, w tym analizy fizyko-chemiczne, ale już teraz można zakładać, że na terenie fortu Apsaros, być może po częściowej ewakuacji wojska, prowadzono działalność produkcyjną”.

Wśród znalezisk jest też mały fragment inskrypcji łacińskiej wykonanej z importowanego kamienia. Innym znaleziskiem z tego sezonu, jest gemma wykonana z karneolu z wizerunkiem rzymskiej bogini wojny – Minerwy, patronki żołnierzy. Przedmiot można datować na początek II w. n.e. (identyfikacja i datowanie – dr P. Gołyźniak). Ten niewielki kamień stanowił pierwotnie ozdobę noszonego na palcu pierścienia.

“Wysoka jakość znalezionej w forcie Apsaros gemmy pozwala się domyślać, że jej właścicielem nie był zwykły żołnierz. Zapewne cenny pierścień zdobił palec jednego z oficerów, być może nawet dowódcy garnizonu” – przypuszcza kierownik badań.

Polsko-gruzińskie wykopaliska w rzymskim forcie Apsaros trwają od 2014 roku. Ze względu na strategiczne położenie fort Apsaros pełnił ważną rolę w systemie obrony wschodnich rubieży Cesarstwa Rzymskiego. Dziś to malownicze ruiny. Świetnie zachowały się jedynie fortyfikacje późnorzymskie i bizantyjskie. Ich wnętrze to w większości pusta przestrzeń, gdzieniegdzie widoczne są zarysy fundamentów dawnych budowli. W pobliżu twierdzy przebiegała niegdyś droga morska z Kolchidy (zachodniej Gruzji) do rzymskich prowincji w Azji Mniejszej.(PAP)

Ewelina Krajczyńska-Wujec (naukawpolsce.pl)

ekr/ bar/