PAN przygotowało kompleksową nowelizację ustawy o akademii

Próby przeprowadzenia reformy PAN trwają kilka lat. Prezes PAN prof. Jerzy Duszyński proponował już m.in., by w ramach reformy powołać Uniwersytet Polskiej Akademii Nauk (PAN); powstał też pomysł stworzenia konsorcjów z uczelniami lub szkół doktorskich. Jeszcze w 2017 r. prof. Duszyński informował, że nad koncepcjami reformy pracują w PAN różne grupy.

Dotychczas powstały również inne założenia reformy PAN, m.in.: tzw. projekt PAN-BETA, przygotowany przez trójkę akademików oraz propozycja przewodniczącego Porozumienia Instytutów Naukowych (PIN-PAN) prof. Lecha Mankiewicza. Wszystkie pomysły miały być omówione przez środowisko w ramach spotkań prezydium PAN, organizowanych w lokalnych oddziałach PAN. Proces ten przetrwała jednak epidemia koronawirusa - wynika z informacji przekazanych PAP przez wiceprezesa akademii prof. Pawła Rowińskiego.

Prof. Rowiński wraz z zespołem, w skład którego weszli członkowie korporacji PAN i dyrektorzy instytutów, również przygotował projekt reformy. Pełną treść proponowanej nowelizacji PAN władze PAN udostępniły dyrektorom instytutów w środę (28 maja).

"Chcieliśmy pokazać, że mamy własny, całościowy pomysł na reformę akademii" - powiedział w rozmowie z PAP prof. Paweł Rowiński.

Prezentacja projektu jest reakcją na upublicznione w maju stanowisko Komitetu Polityki Naukowej (KPN), w którym przedstawiono założenia reformy PAN. Napisano w nim również, że propozycje dotyczące reformy PAN, "które pojawiły się debacie publicznej, są niewystarczające."

Wiceprezes akademii prof. Rowiński uważa jednak, że projekt nowelizacji ustawy o PAN, wypracowany przez jego zespół, jest kompromisowy i całościowy, zaś przedstawiciele KPN nie byli świadomi jego istnienia.

"Znalazły się w nim (projekcie PAN) zapisy postulowane w czasie licznych spotkań, w tym w czasie Zgromadzenia Ogólnego PAN" - wskazuje wiceprezes akademii.

Prof. Rowiński w rozmowie z PAP powiedział, że w czasie pracy nad projektem nowelizacji ustawy o PAN inspiracją były rozwiązania stosowane przez Austriacką i Holenderską Akademię Nauk i Sztuki. "Nie jest prawdą, że struktura PAN jest anachroniczna, nawet w obecnym kształcie - chociaż wymaga zmian" - przyznał. KPN w swoim stanowisku wskazał, że należy oddzielić od siebie korporację uczonych od instytutów PAN. "Okazuje się, że np. w Austrii działają one wspólnie i osiągają znakomite rezultaty" - dodaje wiceprezes akademii.

Jedną z kluczowych zmian proponowanych przez zespół wiceprezesa PAN ma być szersza reprezentacja instytutów PAN w funkcjonowaniu akademii poprzez jej organy i struktury korporacyjne. W tym celu zaproponowano powołanie Zgromadzenia Ogólnego Instytutów Akademii. W jego skład mieliby wejść dyrektorzy i przewodniczący rad naukowych instytutów. Organami tego zgromadzenia byliby, wybierani przez nie, Przewodniczący i Rada Zgromadzenia - zarazem pełnoprawni członkowie Zgromadzenia Ogólnego Akademii oraz Prezydium Akademii. Planowane jest również znaczne zwiększenie roli Akademii Młodych Uczonych oraz komitetów. Instytuty Akademii zyskają prawo do federalizacji, proponuje się również stworzenie możliwości utworzenia Federacji Szkół Doktorskich PAN jako formy pogłębionej współpracy szkół doktorskich.

Ma się też zmienić skład prezydium PAN. Automatycznie mają go wzbogacić dziekani wydziałów, wszyscy członkowie Rady Zgromadzenia Ogólnego Instytutów Akademii, przewodniczący Rady Przewodniczących Komitetów Akademii i przewodniczący Akademii Młodych Uczonych.

Prezes PAN ma zyskać więcej uprawnień odnośnie jednostek naukowych akademii. Osiągnie to, przejmując nad nimi nadzór w zakresie realizacji zadań statutowych i zarządzaniem środkami publicznymi.

"Prezes PAN uzyska m.in. prawo przeprowadzania kontroli merytorycznych i finansowych w instytutach naukowych i zalecania dyrektorowi instytutu — na podstawie ich wyników — podjęcia działań naprawczych. Proponowane uregulowania nie ograniczą niezależności instytutów naukowych PAN, które zachowają swoją osobowość prawną i autonomię badawczą" - czytamy w dokumencie udostępnionym PAP przez prof. Rowińskiego. Prezes PAN będzie mógł np. żądać od kierownictwa jednostek naukowych udzielenia pisemnych wyjaśnień w wyznaczonym terminie i dokonywać kontroli na zasadach i w trybie określonych w przepisach o kontroli w administracji rządowej.

Postulowane jest też zniesienie podziału członków krajowych PAN na rzeczywistych i korespondentów.

W projekcie nowelizacji zmianie ulega również status członków-seniorów, którzy ukończyli 70 lat. Wprowadzono kategorię seniorów czynnych, którzy będą wykonywać ustawowo określone obowiązki członków akademii na podstawie złożonej deklaracji woli, weryfikowanej przez właściwe organy Akademii. Zdaniem prof. Rowińskiego pozwoli to m.in. łatwiej uzyskać kworum podczas głosowań Zgromadzenia Ogólnego PAN.

Z treścią projektu nowelizacji PAN można zapoznać się na stronie PAN.

PAP - Nauka w Polsce, Szymon Zdziebłowski

szz/ zan/