Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN (CAMK PAN), jeden z wiodących astronomicznych instytutów naukowych w Polsce, stoi w obliczu bankructwa. Powodem jest prawomocny wyrok sądowy nakazujący zapłatę blisko 4 milionów złotych odszkodowania za korzystanie z gruntu, którego stan prawny nie został uregulowany przez państwo, kiedy przekazywano go instytutowi.

– CAMK PAN jest ofiarą zaniedbań państwa w kwestii regulacji własności gruntów – skomentował w rozmowie z PAP dyrektor instytutu, prof. Rafał Moderski.

Prezes PAN, prof. Marek Konarzewski, zapewnił z kolei w rozmowie z PAP, że Polska Akademia Nauk nie jest w stanie wesprzeć CAMK PAN. – Bardzo bym chciał w trybie alarmowym móc dowolny instytut wspomóc sumami rzędu kilku milionów złotych. Pomoc, jakiej jesteśmy w stanie udzielić, jest jednak znacznie szczuplejsza niż sumy, o których tutaj rozmawiamy – zaznaczył.

Jednoznacznie wskazał przy tym na odpowiedzialność państwa. – U zarania tej całej sytuacji z gruntami leżał splot decyzji podejmowanych nie przez CAMK, nie przez Polską Akademię Nauk, tylko przez Skarb Państwa w latach 70. W związku z czym wracamy do Skarbu Państwa z oczekiwaniem, że ten błąd zostanie naprawiony – podkreślił.

Polska Akademia Nauk nadzorowana jest przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów. – Stąd też zwróciliśmy się do KPRM-u z prośbą o pomoc finansową dla CAMK PAN – poinformował dyrektor CAMK PAN. Jego list w tej sprawie – jak dodał – przekazano jednak z KPRM do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Resort nauki jednak w tym tygodniu poinformował, że nie ma podstaw prawnych, by udzielić wsparcia CAMK PAN. Prezes PAN zapowiedział więc, że ponownie wyśle w tej sprawie list do Jana Grabca z KPRM.

Problem, z którym zmaga się instytut – wspólnie z sąsiadującym z nim Centrum Badań Kosmicznych PAN – ma swoje korzenie w latach 70., kiedy powoływano instytuty. Jak wyjaśnił prof. Rafał Moderski, jego instytut powstał na działkach przy ul. Bartyckiej w Warszawie, które Skarb Państwa przekazał PAN w użytkowanie wieczyste. Przez lata nikt nie kwestionował praw do użytkowania działek, jednak w latach 90. prywatne osoby skutecznie zaczęły dowodzić przed sądami swoich praw do tych gruntów.

Sądy nakazały zmianę zapisów w księgach wieczystych, co rozpoczęło wieloletnią batalię prawną. Jedna ze spraw rozstrzygnęła się – na niekorzyść instytutów PAN – w 2015 r. A finałem drugiej z dwóch spraw jest prawomocny wyrok ze stycznia 2025 r., który nałożył na CAMK obowiązek zapłaty 2,25 mln zł plus odsetki narastające od 2000 roku. Łączna kwota długu na koniec września 2025 r. przekroczyła 3,8 mln zł.

Aby uniknąć egzekucji komorniczej, instytut musiał zawrzeć ugodę i pod koniec września zapłacił pierwszą ratę w wysokości blisko 2 mln zł. Kolejna, w podobnej kwocie, jest płatna w czerwcu 2026 r.

Prof. Rafał Moderski poinformował, że do końca września zapłacił wierzycielom 2 mln zł ze środków, które CAMK PAN miało przeznaczone jako rezerwa na wsparcie projektów naukowych, które obecnie są w instytucie realizowane. Prof. Moderski wyjaśnił, że instytut jest zobowiązany, by utrzymywać finansowy bufor, aby zabezpieczać realizację dużych grantów i pokrywać koszty, np. pensje, w razie opóźnień w finansowaniu. Teraz ten bufor został przeznaczony na spłatę odszkodowania. W czerwcu CAMK PAN musi zapłacić kolejne 2 mln zł, co dalej będzie zwiększać niepewność w funkcjonowaniu instytucji.

Jeśli zaś z braku pieniędzy grant nie zostanie zrealizowany, instytucje finansujące mogą zażądać zwrotu całości dotacji – dziesiątek milionów euro, co oznaczałoby natychmiastowe bankructwo instytutu.

Zagrożone są m.in. najbardziej prestiżowe europejskie granty, jak ERC Synergy Grant, w ramach którego powstaje największy w historii polskiej astronomii teleskop w Chile, czy grant Teaming for Excellence o wartości 30 mln euro. W instytucie tym realizowanych jest jednak też ok. 50 innych grantów badawczych.

– Szkody związane z likwidacją CAMK PAN – zarówno finansowe, jak i naukowe – byłyby niepowetowane – skomentował prezes PAN. – CAMK PAN i sąsiadujące z nim Centrum Badań Kosmicznych PAN to perły w koronie nauki w Polsce, jeśli chodzi o badania astronomiczne – zaznaczył.

Wskazał nie tylko na ich potencjał naukowy, ale także strategiczny. – Dysponują wiedzą i technologiami, które będą użyteczne dla naszego bezpieczeństwa. Mogą pomóc rozwijać polskie technologie kosmiczne, choćby z zastosowaniem militarnym – zwrócił uwagę prof. Konarzewski. I dodał, że 4 mln zł, których potrzebuje instytut, to pieniądze, które w skali budżetu państwa nie są duże, ale na szali są instytucje, których potencjał jest ogromny. Straty będą nieporównywalne z obecnymi kosztami – podsumował.

Prof. Konarzewski wyjaśnił, że już w roku 2022 – po wyroku sądu niższej instancji – kierowano pisma do prezesa Rady Ministrów, uprzedzając, jak zakończyć się mogą procesy sądowe i sygnalizując, że CAMK nie będzie w stanie samodzielnie ponieść zasądzonych kosztów. – To nie jest tak, że zaskoczymy teraz rząd naszą sytuacją – zapewnił prof. Konarzewski.

Nauka w Polsce, Ludwika Tomala (PAP)

lt/ bar/ mhr/