Z istnieniem Puszczy Białowieskiej (PB) wiążą się liczne korzyści - z jednej strony te wynikające z pozyskania drewna, z drugiej są to korzyści o charakterze nierynkowym, które ekonomiści również potrafią wyrazić w pieniądzu. Ich oszacowaniem zajmuje się dr Marek Giergiczny z Warszawskiego Ośrodka Ekonomii Ekologicznej (WOEE) - będącego częścią Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Dr Giergiczny sprawdzał wartość rekreacyjną Puszczy Białowieskiej, która - jak sam podkreśla - stanowi tylko jeden element szerzej rozumianej korzyści ekonomicznej związanej z Puszczą. "Co to jest korzyść ekonomiczna? Jeżeli wstaję rano zaspany, i byłbym gotów zapłacić za kawę nawet 15 zł - a idę do baru i płacę 5 zł - to znaczy, że osiągam korzyść w wysokości różnicy pomiędzy tym, ile byłbym gotów maksymalnie zapłacić - a tym, ile faktycznie płacę. Co oznacza, że w wypadku kawy korzyść wynosiłaby 10 zł. Analogicznie jest z wizytą w lesie" - tłumaczy dr Giergiczny, ekspert zajmujący się wyceną wartości dóbr nierynkowych.

W przypadku przeciętnego lasu w Polsce korzyść rekreacyjna z tytułu pojedynczej wizyty w lesie wynosi około 11 zł. W przypadku Puszczy Białowieskiej jest to aż 12,7 razy więcej, czyli 140 zł (kwoty są wyrażonbe w cenach z 2017 r). Taki wynik uzyskał dr Giergiczny po analizie danych z ankiety na próbie 600 osób, odwiedzających Puszczę Białowieską. Naukowca interesowało m.in. to, skąd badani przyjechali, jak często odwiedzają Puszczę i jaki był cel wizyty.

Dużo mniejszą wartość rekreacyjną (20 zł z tytułu wizyty na jedną osobę) reprezentują nawet leśne kompleksy promocyjne - obszary, na których prowadzona jest modelowa gospodarka leśna.

"Z tymi danymi trudno dyskutować; obrazują one rzeczywiste wybory ludzi, którzy sięgnęli do portfela i pojechali do Puszczy. Rzeczywista wartość rekreacyjna PB jest jednak jeszcze wyższa, bo nie uwzględniliśmy wizyt zagranicznych" - zaznacza ekonomista.

Co takiego jest w Puszczy, że za wizytę w tym miejscu turyści są w stanie zapłacić wyjątkowo dużo? To również sprawdzili ekonomiści z WOEE, pytając respondentów o cel wizyty. Okazało się, że głównym celem wizyty była możliwość zobaczenia lasu naturalnego. Na drugim miejscu była chęć zobaczenia żubra w naturalnym siedlisku - wymienia dr Giergiczny.

Ekonomiści sprawdzali również, ile ludzie byliby gotowi zapłacić za rozszerzenie parku narodowego na cały obszar Puszczy. W badaniu uwzględniono fakt, że PB nie jest jednorodna: można ją podzielić na trzy rodzaje obszarów. Jeden z nich stanowią lasy zbliżone do lasów naturalnych (chronione w granicach parku narodowego albo rezerwatów); drugi to tzw. obszary pocenturowskie, które w 20-leciu międzywojennym zostały wycięte, ale przez kolejne dekady uległy naturalnej regeneracji. Trzeci rodzaj obszarów zajmują lasy gospodarcze, nieróżniące się zbytnio od innych lasów w Polsce.

"Zapytaliśmy ludzi, ile byliby gotowi zapłacić za rozszerzenie granic Białowieskiego Parku Narodowego na obszar całej Puszczy, z uwzględnieniem obszarów pocenturowskich i obszarów będących typowym lasem gospodarczym. Wyniki naszego badania wskazują, że przeciętne gospodarstwo domowe w Polsce byłoby gotowe zapłacić za takie rozszerzenie około 60 zł rocznie" - mówi dr Giergiczny.

Co ciekawe - okazało się, że za rozszerzenie parku narodowego na obszary pocenturowskie, na których od około 90 lat zachodzą procesy naturalne - przeciętne polskie gospodarstwo domowe jest gotowe zapłacić 20 zł rocznie więcej, niż za rozszerzenie na obszary gospodarcze. Oznacza to, że dla ludzi ma wartość stopień naturalności lasu, im większy - tym wyższa gotowość do płacenia - zauważa ekspert.

Naukowcy analizowali też odpowiedzi respondentów pod kątem ich miejsca zamieszkania i zawodu. "W przypadku osób żyjących w Puszczy i jej okolicy widać było bardzo wysoką korelację: wśród osób związanych z turystyką, np. wynajmujących kwatery, gotowość do płacenia za rozszerzenie ochrony była dodatnia. Natomiast dla osób związanych z leśnictwem gotowość do płacenia za rozszerzenie parku narodowego jest ujemna" - relacjonuje.

Ekonomista zauważa również, że wartość rekreacyjna Puszczy przewyższa jej wartość gospodarczą, związaną z pozyskaniem drewna. Z obliczeń wynika, że korzyści rekreacyjne dostarczane przez Puszczę Białowieską były 27-krotnie większe od średnich korzyści ekonomicznych generowanych przez nadleśnictwa na terenie Puszczy w latach 2000-2004 (kiedy roczne pozyskanie na terenie Puszczy wynosiło ok 130 tys. m3, i kiedy nadleśnictwa puszczańskie osiągały dodatnie zyski). Jednocześnie były one niemal trzy razy większe od przychodów z tytułu sprzedaży drewna pozyskiwanego na terenie Puszczy w tych samych latach.

Puszcza Białowieska stanowi zaledwie 0,5 proc. powierzchni lasów w Polsce. Przyjmuje się, że ok 30 proc. jej drzewostanów (po polskiej stronie) stanowią lasy o cechach lasu naturalnego. "Tak - wiemy, że od tysięcy lat istniało tam osadnictwo i prowadzono punktowe pozyskanie drewna. Ale wiemy też, że osady powstawały, ale z czasem ludzie się przenosili, a las ulegał naturalnej regeneracji. Nie jest to puszcza pierwotna, ale stosunkowo najlepiej zachowane lasy mieszane na niżu środkowoeuropejskim. Z naszych badań wynika, że właśnie to, a nie modelowo prowadzona gospodarka leśna ma dla ludzi istotną wartość, którą niestety Lasy Państwowe prowadząc działania gospodarcze na terenie Puszczy ignorują" - zauważa dr Giergiczny.

Dodaje, że korzyści rekreacyjne oszacowane metodą kosztu podróży to tylko niewielka część korzyści, jakich dostarcza las. Jest jeszcze wiele innych usług o charakterze pozaprodukcyjnym, związanych z różnorodnością biologiczną i procesami naturalnymi, które trudno oszacować, a które w przypadku Puszczy mają wysoką wartość. "Jednak, jak pokazują nasze badania, same tylko korzyści rekreacyjne znacznie przewyższają przychody (nie wspominając o zyskach) z tytułu prowadzenia gospodarki leśnej. Warto również podkreślić, że w przypadku Białowieży ogromne znaczenie ma również wartość naukowa, gdyż Puszcza to absolutnie unikalny obiekt w skali europejskiej, której poświecono setki prac naukowych" - dodaje.

Pod koniec lipca Trybunał Sprawiedliwości UE podjął decyzję o natychmiastowym nakazie wstrzymania wycinki na obszarach chronionych Puszczy Białowieskiej. To środek tymczasowy, o który wnioskowała KE. Resort środowiska w odpowiedzi do Trybunału Sprawiedliwości UE napisał, że wstrzymanie wycinki w Puszczy Białowieskiej, jak tego chce Komisja Europejska, spowoduje szkody w środowisku o szacowanej wartości 3,2 mld zł. Z informacji uzyskanych przez PAP wynika, że resort środowiska podkreślił w piśmie, iż jego działania są zgodne z przepisami dyrektyw ptasiej i siedliskowej, a nawet niezbędne dla ochrony przyrody. Przeciwnego zdania jest Komisja Europejska, która właśnie za nieprzestrzeganie tych regulacji rozpoczęła procedurę o naruszenie prawa unijnego w Polsce. Obie dyrektywy są podstawą europejskiego programu Natura 2000.

Anna Ślązak - Nauka w Polsce

zan/ ekr/