Książka: najsłynniejsze powiedzenia filozofów wciąż aktualne

Najczęściej powtarzane w dziejach europejskiej filozofii są dwa stwierdzenia: „Myślę więc jestem” Kartezjusza oraz Wittgensteina – „O czym mówić nie można, o tym należy milczeć”.

Kołakowski przypomina, że obydwa powiedzenia są przeciwstawne: w pierwszym chodzi to, że jedyne co jest pewne, to stwierdzenia własnego ja, z czego Kartezjusz wywodzi wielką konstrukcje metafizyczną. Wittgenstein zwalczał metafizykę, a w swojej sentencji dowodził, że wszelkie zdania metafizyczne nie mają sensu.

Pomijając sens filozoficzny, słynne stwierdzenia myślicieli mają również drugie życie – społeczne i obiegowe. Aktualne do dziś.

Stwierdzenie „Myślę, więc jestem” oznacza, że nic nie jest bardziej pewne, niż własne ja, moje istnienie, a zarazem, że to ja jestem najważniejszy, a wokół mnie kręci się cały świat. Nie ma nic ważniejszego niż własne ja. To jedna z najważniejszych kategorii współczesnego świata, choć Kartezjusz miał zupełnie co innego na myśli.

Francuski filozof chciał w nim wykazać istnienie Boga: mając pewność istnienia człowiek ma w sobie, we własnym ja, również pewność istnienia Stwórcy, bo czegoś takiego nie mógł wymyśleć. Takie wnioskowanie było oczywiście krytykowane i kultura europejska poszła w innym kierunku: że najważniejszy jest człowiek, a Boga… nie ma. Bóg jest tylko jego wymysłem, i to z przyrodzenia, bo taka jest konstrukcja ludzkiego umysłu.

Najbardziej oczywiste wydaje się być stwierdzenie Wittgensteina, że \"o czym mówić nie można, o tym należy milczeć\". Co ciekawe, tej sentencji sprzeciwili się nawet fizycy, dla których najważniejsze jest doświadczenie, a nie wymysły metafizyki. Taki Schroedinger powiedział, że najciekawsze jest właśnie to, o czym mówić nie można, na przykład co jest w kosmosie, a jeszcze bardziej - co się za nim ukrywa?

W czasach współczesnych popularne stało się mówienie o tym, na czym wiele osób się nie zna, zwłaszcza wśród celebrytów.

Inna sentencja, którego autorem jest Immanuel Kant: „Niebo gwiaździste nade mną, a prawo moralne we mnie”. Jest ona trochę podobna do tego, co stwierdził Kartezjusz, mianowicie, że nie zostało ono stworzone przez człowieka, lecz homo sapiens się wraz z nim narodził. Podobnie zauważył on, że ma nad sobą niebo gwiaździste.

Kant uważał, że nie można prawa moralnego odrzucić. A tym ono różni się wobec nieba gwiaździstego – tłumaczy Leszek Kołakowski - że \"prawo moralne mogę gwałcić, a nie mogę gwałcić kosmosu\".

Kołakowski opisuje 60 najsłynniejszych stwierdzeń filozofów, teologów i naukowców, wszystkie warte przemyślenia. Nie trzeba do tego znać filozofii.

Zbigniew Wojtasiński (PAP)

zbw/ zan/