Niechciany małż z ujścia Odry - przysmakiem coraz mniej licznej kaczki

Europejskiej populacji ogorzałki (Aythya marila) - ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych, eksperci przyglądają się z coraz większym niepokojem: w ostatnich 20 latach liczba tych ptaków skurczyła się o ponad połowę - o ok. 60 proc.!

Jednym z najważniejszych obszarów koncentracji ogorzałki w Europie (w okresie pozalęgowym) są wody w południowo zachodniej części Bałtyku, znajdujące się u ujścia Odry, pomiędzy Szczecinem a Świnoujściem. Na zalewach na tym obszarze przebywa zwykle ok. 20 tys. ogorzałek, choć największe skupienia przekraczają sto tysięcy, co stanowi 38-70 proc. całej populacji zimującej w Europie północno-zachodniej. Największą liczebność osobników z tego gatunku - 105 tys. 700 ptaków - zarejestrowano w kwietniu 2011 r. - przypominają autorzy publikacji w PLOS One, naukowcy z Wydziału Biologii Uniwersytetu Szczecińskiego, Zachodniopomorskiego Towarzystwa Przyrodniczego, Stacji Ornitologicznej PAN w Gdańsku i Stacji Badawczej (Morskiego Instytutu Rybackiego) w Świnoujściu.

Ustalili oni, że ogorzałki żyjące w estuarium Odry żywią się niemal wyłącznie obcym gatunkiem małża, racicznicą zmienną. Poszukiwany przez kaczki małż pochodzi ze strefy Morza Kaspijskiego i Morza Czarnego. Do estuarium trafił już w XIX w. Dziś uważany jest tam za niezwykle liczny.

W ciągu 12 lat obserwacji (2002-2014 r.) na obszarze polskiej części estuarium: Zalewie Szczecińskim oraz Kamieńskim, na rzece Dziwnej i jeziorze Dąbie, autorzy badania przeprowadzili 22 liczenia ptaków. Zebrali też 678 próbek racicznicy. Dzięki temu opracowali model rozmieszczenia przestrzennego ogorzałki na badanym obszarze.

"Okazało się, że ptaki występują w miejscach największych koncentracji racicznicy zmiennej, podczas gdy obszary z niskim zagęszczeniem małży są przez nie omijane - tłumaczy jeden z autorów publikacji, Dominik Marchowski z Uniwersytetu Szczecińskiego. - Racicznica zmienna zdecydowanie dominowała w pokarmie ogorzałek. Na podstawie badania zawartości przewodów pokarmowych ptaków, które zaplątały się w sieci rybackie i utopiły - stwierdziliśmy, że ten gatunek małża stanowi 97 proc. biomasy".

Autorzy badania oszacowali, że same ogorzałki (będące częścią zespołu ptaków żywiących się bentosem) zjadają w skali roku średnio 5400 ton racicznicy zmiennej, co stanowi 5,6 proc. wszystkich zasobów małży w estuarium Odry.

"Nasze wyniki prezentują klarowny obraz wysokiej zależności pomiędzy zmniejszającym liczebność wędrownym gatunkiem ptaka wodnego a obcym w naszej faunie gatunkiem małża. To niezwykle istotne odkrycie, gdyż może stanowić podstawę do działań skierowanych na ochronę gatunku" - podkreśla Dominik Marchowski.

Ze względu na tereny, na których skupia się tak duży odsetek całej populacji ogorzałek, Polska jest szczególnie odpowiedzialna za zachowanie tego gatunku: znalezienie sposobów skutecznej ochrony i zahamowanie spadku liczebności - zaznacza ornitolog.

Jak dodaje, mogą w tym pomóc instrumenty proponowane przez Unię Europejską. "Krokiem w dobrym kierunku było powołanie w estuarium Odry obszarów Natura 2000. Następnym posunięciem, które musi wykonać rząd polski, powinny być regulacje prawne, zawarte w integralnym dokumencie przypisanym do każdego obszaru Natura 2000 – planie ochrony lub planie zadań ochronnych" - tłumaczy.

Jest to jednak nie lada wyzwanie, gdyż ogorzałce zagraża działalność człowieka - komentują autorzy badania. Do największych problemów zaliczają przyłów w sieci rybackie oraz konsekwencje coraz popularniejszych sportów wodnych, takich jak kite- i windsurfing. Zdaniem autorów badania ochronie ogorzałki sprzyja promowana na terenie UE koncepcja zrównoważonego rozwoju (która oznacza model gospodarki zakładający świadome kształtowanie relacji pomiędzy działalnością człowieka a dbałością o środowisko) oraz badania mechanizmów funkcjonowania ekosystemu estuarium.

Szczegółowe wyniki można znaleźć na stronie internetowej.

PAP - Nauka w Polsce, Anna Ślązak 

zan/ mki/