Prawdopodobnie nie ma książki o tematyce przyrodniczej, której autor przynajmniej kilka razy nie wspomina twórcy teorii ewolucji, Karola Darwina. W swojej nowej książce Dominika Oramus - literaturoznawca, filolog angielski i profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego - pokazuje, że myśl Darwina zmieniła nie tylko naukę, a postać wiktoriańskiego uczonego na wielką skalę przeniknęła całą kulturę zachodnią.

Rozdział po rozdziale Dominika Oramus udowadnia, jak życie Darwina i jego myśl inspirowały autorów literatury popularnonaukowej, książek o początkach życia na ziemi, dawnych epokach, powstaniu i ewolucji ludzi - i twórców z nurtu literatury pięknej. Wspomina - inspirowane przez angielskiego przyrodnika - rozliczne powieści i filmy o ludziach pierwotnych, dawnych epokach geologicznych, alternatywnych scenariuszach ewolucji oraz badaczach przyrody.

Autorka zauważa, że nazwisko \"Darwin\" z jednej strony stało się hasłem, z drugiej - spoiwem łączącym fakt z fikcją (przez fakty inspirowaną), a nauki ścisłe - z humanistycznym podejściem. \"Darwin i jego dzieło to temat wdzięczny, ponieważ ludzie zawsze z zaciekawieniem słuchali opowieści o sobie samych i funkcjonowaniu wszechświata, który zamieszkują, a popularna wersja ewolucjonizmu - dobrze wszystkim znana m.in. z filmów przyrodniczych mieszanina faktów i fikcji - to mit kosmogoniczny epoki racjonalizmu\" - pisze autorka.

Darwinizm funkcjonuje dziś w świecie na kilku poziomach - zauważa Oramus, gdyż jest teorią, która pozwala wyjaśniać działanie całej przyrody. Sam zaś Karol Darwin stał się bohaterem kultury masowej, a historia jego życia lub wybrane jej wątki stały się podstawą wielu utworów faktograficznych, filmów rysunkowych czy powieści fantastycznych, opisujących alternatywne życie Darwina w świecie równoległym.

Autorka zwraca uwagę na to, że dokonania angielskiego przyrodnika rozbudziły zainteresowanie XVIII- i XIX-wieczną nauką, zwłaszcza historią naturalną. Prawdopodobnie właśnie dzięki niemu postacie badaczy, podróżników i przyrodników, którzy wcześniej badali świat, trafili na stronice książek popularnonaukowych i powieści historycznych.

Od połowy XX w. znaczenie teorii Darwina stale rośnie - dowodzi Dominika Oramus, analizując dziesiątki tytułów literatury naukowej i popularnej. Zwraca uwagę, że spopularyzowanie prac Grzegorza Mendla i połączenie ich z myślą darwinowską, zaowocowało powstaniem Nowoczesnej Syntezy - ruchu naukowego skupiającego badaczy ewolucji zgodnych co do kilku jej aspektów; wierzących, że ewolucja zachodzi stopniowo, przez kumulacje niewielkich zmian w długich odcinkach czasu; zmiany te są wynikiem doboru naturalnego, a zróżnicowany sukces rozrodczy to efekt dziedziczenia korzystnych cech. Po drugie - uznawali, że procesy ewolucyjne zachodzą nie tylko w ramach gatunków, ale i na wyższym poziomie - całe życie podlegało im i nadal podlega.

Autorka przybliża te aspekty przyrodoznawstwa (z dziedziny socjobiologii, psychologii ewolucyjnej, genetyki, antropologii i antropogenezy), do których najczęściej sięgają współcześni pisarze książek popularnonaukowych, fikcyjnych i rozrywkowych.

Dużą wartością książki Dominiki Oramus jest bibliografia, gdzie wśród autorów książek znajdziemy Stephena J. Goulda, Richarda Leakey\\'a, Konrada Lorenza, Edwarda Wilsona, Richarda Dawkinsa, Vitusa Droeschera, Desmonda Morrisa czy Billa Brysona. Większość książek, których fragmenty przytacza autorka, to dziś klasyka nauk przyrodniczych, a ich autorzy - spadkobiercy idei i kontynuatorzy Darwina - to zarówno wybitni naukowcy, nobliści i autorzy wydawniczych bestsellerów.

Książka \"Darwinowskie Paradygmaty. Mit teorii ewolucji w kulturze współczesnej\" ukazała się nakładem wydawnictwa Copernicus Center Press. (PAP)

zan/ mki/