Rozstrzygnięte konkursy należą do flagowej oferty Narodowego Centrum Nauki. Odbywają się regularnie od blisko 15 lat. Tematyka zgłaszanych projektów jest dowolna - od nauk humanistycznych, społecznych i o sztuce, poprzez nauki ścisłe i techniczne, aż po nauki o życiu - lecz muszą się one mieścić w obszarze badań podstawowych.

Program OPUS skierowany jest do wszystkich badaczek i badaczy realizujących swoje prace w polskich jednostkach, niezależnie od stażu, wieku i poziomu doświadczenia.

Projekty można realizować samodzielnie lub z udziałem partnerów zagranicznych. Mogą być w nich wykorzystane wielkie międzynarodowe urządzenia badawcze, jak akceleratory cząstek, reaktory badawcze, lasery, teleskopy itp. Nie ma limitów budżetowych ani określonych wymagań co do składu zespołu realizującego. Prace powinny być zaplanowane na dwa, trzy lub cztery lata.

Przyznane w ramach OPUS granty można przeznaczyć m.in. na wynagrodzenia, stypendia, zakup aparatury naukowo-badawczej, urządzeń, oprogramowania i materiałów, usługi, wyjazdy, wizyty, konsultacje i inne koszty niezbędne do realizacji projektu.

W programie PRELUDIUM mogą brać udział wyłącznie naukowczynie i naukowcy nieposiadający stopnia doktora. Wysokość oraz czas trwania grantów są ściśle określone - to 70, 140 lub 210 tys. zł, przyznawane na rok, dwa lub trzy lata.

Każdy projekt musi mieć swojego opiekuna naukowego, który będzie wspierać kierownika w pracy.

Jak poinformowała PAP Anna Korzekwa-Józefowicz, pełnomocniczka dyrektora NCN ds. komunikacji, do obu programów zgłoszono w tej edycji rekordową liczbę ponad 5 tys. wniosków, na łączną kwotę niemal 4,4 mld zł. W stosunku do zeszłego roku oznacza to wzrost o 11 proc. (OPUS) i 19 proc. (PRELUDIUM).

Finansowanie uzyskało jednak zaledwie ok. 14 proc. projektów, mimo że dużą liczbę propozycji oceniono bardzo wysoko. Wynika to z rosnących kosztów prowadzenia badań.

„Kwota przeznaczona przez Radę NCN na konkurs OPUS 29 to najwyższy nominalnie budżet tego rodzaju konkursu od początku istnienia NCN. Wzrost ten jednak, z powodu ograniczeń budżetowych Centrum, nadal jest zbyt niski i nie odpowiada na zapotrzebowanie ze strony polskiego środowiska naukowego. Koszty prowadzenia badań niezmiennie rosną, a co za tym idzie, zwiększa się przeciętna kosztochłonność pojedynczego projektu, co znacząco wpływa na poziom wskaźników sukcesu w konkursie” - poinformowało NCN na swojej stronie.

Korzekwa-Józefowicz wyjaśniła, że optymalny współczynnik sukcesu w tego typu konkursach wynosi zazwyczaj 25-30 proc. Tymczasem w ostatnich latach w programach NCN wynosił on 16 i 17 proc. w roku 2024, 8 i 11 proc. w 2023 oraz 13 i 12 proc. w 2022.

Dodała, że środowisko naukowe jest bardzo aktywne i chce wykorzystywać swój potencjał na potrzeby społeczeństwa i państwa, ale potrzebne jest stabilne, przewidywalne finansowanie badań podstawowych. To one tworzą fundament wiedzy, na której później buduje się zastosowania i technologie.

Przypomniała, że wiele przełomowych odkryć powstało jako efekt badań pozbawionych bezpośrednich celów aplikacyjnych. Z takiej pracy wyrósł m.in. rezonans magnetyczny (MRI), testy PCR czy leki z grupy GLP-1, takie jak Ozempic.

Pełna lista nagrodzonych projektów dostępna jest na stronie internetowej. 

Nauka w Polsce, Katarzyna Czechowicz (PAP)

kap/ bar/