Serię badań na ludziach i zwierzętach przeprowadził zespół Xuene Zhang z Nanjing University (Chiny). Potwierdzenie odkrycia może doprowadzić do opracowania nowych metod leczenia tej uciążliwej choroby.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest jednym z dwóch głównych rodzajów nieswoistego zapalenia jelit (NZJ). Charakteryzuje się zapaleniem błony śluzowej jelita grubego i odbytnicy. Okresy bezobjawowe przeplatają się z okresami zaostrzeń. W najcięższych przypadkach konieczne może być usunięcie okrężnicy. Przyczyny NZJ są niejasne - zazwyczaj uważa się je za chorobę autoimmunologiczną.

Zhang i jej zespół podejrzewali, że w rozwoju choroby ważną rolę mogą odgrywać komórki układu odpornościowego, znane jako makrofagi. Znajdują się one w większości tkanek organizmu, gdzie zwalczają drobnoustroje i zanieczyszczenia, a także pomagają regulować lokalne odpowiedzi immunologiczne – mogą zarówno wywoływać, jak i łagodzić stan zapalny.

Badając próbki tkanek pobrane od osób z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego naukowcy stwierdzili niższy poziom makrofagów niż u osób bez tej choroby. Kolejne eksperymenty ujawniły, że niszczenie makrofagów w okrężnicy myszy sprawiało, że zwierzęta te były bardziej podatne na zapalenie okrężnicy. To sugeruje, że brak ochrony zapewnianej prze makrofagi sprzyja uszkodzeniu i stanowi zapalnemu wyściółki okrężnicy.

Ponadto w próbkach bakterii kałowych u osób z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego naukowcy odkryli toksynę zwaną aerolizyną. Jest to substancja bardzo szkodliwa dla makrofagów, ale ma niewielki wpływ na inne komórki jelit.

Aerolizynę wytwarzają niektóre szczepy bakterii z rodzaju Aeromonas, pospolite w wodach słodkich i słonawych. Szczepy wytwarzające aerolizynę nazwano MTB (bakterie toksyczne dla makrofagów).

Jak potwierdziły eksperymenty, myszy celowo zainfekowane MTB stały się bardziej podatne na zapalenie okrężnicy. Natomiast gdy gen kodujący aerolizynę został usunięty z bakterii lub jeśli zneutralizowano tę toksynę za pomocą przeciwciał, myszy nie były bardziej podatne na zapalenie okrężnicy.

Ostatnim etapem badań było poszukiwanie bakterii Aeromonas w próbkach kału. Udało się je znaleźć u 72 proc. z 79 osób z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, ale tylko u 12 proc. z 480 osób bez tej choroby. Testy nie pozwoliły jednak ustalić, czy były to wytwarzające aerolizynę szczepy MTB.

Autorzy zwracają uwagę, że nie każdy przypadek wrzodziejącego zapalenia jelita grubego może wiązać się z MTB, a u niektórych osób MTB mogą występować w jelitach bez rozwoju zapalenia jelita grubego. Nie można zatem stwierdzić, że MTB są jedyną przyczyną wrzodziejącego zapalenia jelita grubego – nie u każdej zakażonej osoby ono się rozwinie. W grę wchodzą zapewne czynniki środowiskowe i genetyczne.

Zdaniem autorów możliwe są co najmniej trzy nowe potencjalne metody leczenia. Po pierwsze - opracowanie leków neutralizujących toksynę, po drugie – stworzenie szczepionki przeciwko bakteriom MTB lub ich toksynie, po trzecie – fagoterapia, czyli wykorzystanie wirusów zabijających te bakterie.

Na razie Zhang i jej zespół mają zamiar przeprowadzić szersze badania epidemiologiczne, by potwierdzić związek między MTB a wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego.

Paweł Wernicki (PAP)

pmw/ bar/