"Prezydent Rzeczypospolitej Andrzej Duda, działając na podstawie art. 122 ust. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., odmówił podpisania ustawy z dnia 25 lipca 2025 r. o likwidacji Akademii Kopernikańskiej i Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika i przekazał ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia" - wynika z komunikatu zamieszczonego we wtorek na oficjalnej stronie prezydenta.

Na antenie Telewizji Republika Duda wyjaśnił, że w przypadku Akademii Kopernikańskiej mamy do czynienia z próbą likwidacji uczelni, „która powstała na rocznicę kopernikańską i która miała prowadzić współpracę międzynarodową w dziedzinach rozsławiających imię wielkiego polskiego astronoma, naukowca i człowieka, który zmienił świat”.

W miniony piątek Sejm przyjął poprawki Senatu do ustawy o likwidacji Akademii Kopernikańskiej oraz Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika i ustawa trafiła do prezydenta.

Akademia Kopernikańska i Szkoła Główna Mikołaja Kopernika zostały utworzone z właśnie inicjatywy prezydenta Andrzeja Dudy na mocy ustawy z 28 kwietnia 2022 r. o Akademii Kopernikańskiej. Inicjatywę promował ówczesny minister edukacji i nauki Przemysław Czarnek. Instytucje środowiska akademickiego – m.in. Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich, Rada Główna Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Polska Akademia Nauk – opowiadały się przeciwko powołaniu tzw. organizacji kopernikańskich. Podnoszono, że będą one dublować zadania istniejących instytucji.

Podczas prac parlamentarnych nad ustawą przedstawiciele resortu nauki wskazywali, że AK i SGMK powstały wbrew negatywnej opinii całego środowiska akademickiego. Przywoływali niską efektywność działania, niewspółmierność efektów do kosztów, a także za powielanie zadań już realizowanych w Polsce przez inne jednostki systemu nauki i szkolnictwa wyższego, np. PAN.

We wniosku do Sejmu prezydent przypomniał, że ustawa o Akademii Kopernikańskiej została uchwalona z przedłożenia Prezydenta RP. "Występując w marcu 2022 r. z inicjatywą ustawodawczą utworzenia nowej jednostki, nazwą nawiązującej do dorobku naukowego wybitnego polskiego astronoma Mikołaja Kopernika, moją intencją było umożliwienie powstania w Polsce nowoczesnej instytucji naukowej, mającej na celu zwiększenie konkurencyjności i poziomu rozpoznawalności polskiej nauki w świecie. Jednocześnie, idea ta miała na celu uczczenie Mikołaja Kopernika jako jednego z najwybitniejszych polskich uczonych, w związku z przypadającą w 2023 roku rocznicą 550-lecia jego urodzin. Powołana do życia Akademia Kopernikańska jest trwałym pomnikiem wzniesionym naszemu rodakowi" - napisał Andrzej Duda.

Podkreślił, że postulował utworzenie AK, jako „nowatorskiej instytucji naukowej, której celem było zwiększenia konkurencyjności i poziomu rozpoznawalności polskiej nauki w świecie”. Dodał, że misją Programu jest podniesienie poziomu prowadzonych przez polskich naukowców lub z udziałem polskich naukowców badań naukowych, co „będzie miało bezpośrednie przełożenie na poprawę obiektywnych mierników m.in.: w międzynarodowych zestawieniach, rankingach uczelni i instytucji naukowych, wynikach pomiaru cytowalności publikacji naukowych, a także faktycznej rozpoznawalności i prestiżu, w szczególności prestiżu organizowanych w Polsce konferencji i wydarzeń naukowych, jak również na zwiększenie liczby zagranicznych profesorów wizytujących współpracujących z krajowymi instytucjami naukowymi i szkolnictwa wyższego, popularności Polski, jako kraju studiowania i prowadzenia aktywności naukowej oraz prowadzenia działalności badawczo-rozwojowej oraz podwyższenia poziomu komercjalizacji badań naukowych”.

Prezydent przypomniał, że w uzasadnieniu ustawy o Akademii Kopernikańskiej podkreślano, że dotychczasowy system szkolnictwa wyższego i nauki jest już rozbudowany — brakuje jednak wciąż wyrazistych rozwiązań, które stanowiłyby bodziec dla umiędzynarodowienia polskiej nauki, ściślejszego powiązania jej z dydaktyką, wzmocnienia konkurencyjności poszczególnych podmiotów oraz „nowego otwarcia” w działalności badawczej.

„Zaproponowane w ustawie o Akademii Kopernikańskiej rozwiązanie opierało się na założeniu, zgodnie z którym: poza zmianami w zakresie finansowania, dla wywołania pozytywnych i kompleksowych zmian konieczne było zainicjowanie nowatorskich działań, generujących silny impuls prorozwojowy dla istniejących już instytucji, wchodzących w skład systemu szkolnictwa wyższego i nauki” - zaznaczył Andrzej Duda.

Dodał, że Akademia Kopernikańska nie tylko miała na celu wzmocnić - a nie zastąpić - istniejący już system programów grantowych, ale także wprowadzić element konkurencji, której efektem ma być zmotywowanie polskich naukowców do podejmowania trudu prowadzenia „często żmudnych i wieloletnich badań naukowych”.

Prezydent przywołał też osiągnięcia Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika, utworzonej na mocy tej samej ustawy z 28 kwietnia 2022 r.

„Motywy likwidacji (…) są de facto polemiką z powodami utworzenia tych instytucji i powtórzeniem argumentacji podnoszonej przez ówczesną opozycję podczas prac parlamentarnych nad projektem ustawy o Akademii Kopernikańskiej w 2022 r., dotyczącej głównie tego, że powoływane struktury rzekomo jedynie powielają zadania i funkcje podmiotów, które działały na rzecz systemu szkolnictwa wyższego i nauki już przed ich utworzeniem. Nie podzielałem i nadal nie podzielam tych argumentów” – napisał Andrzej Duda.

Jego zdaniem od powołania do życia Akademii Kopernikańskiej oraz Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika upłynął zbyt krótki czas, aby dokonać krytycznej oceny ich działalności.

Andrzej Duda zwrócił we wniosku uwagę, że zgodnie z pierwotnymi założeniami sama ustawa o Akademii Kopernikańskiej przewiduje przepisy przejściowe, regulujące niektóre kwestie w sposób tymczasowy. „Podejmowanie zatem przez aktualną większość parlamentarną działań likwidacyjnych dotyczących tych podmiotów przed upływem chociażby wskazanych powyżej terminów uważam za zdecydowanie przedwczesne i uzasadnione względami politycznymi, a nie merytorycznymi” – ocenił. Podkreślił, że przedstawione argumenty są bardzo ogólne, „często pojawiają się oceny typu »nieefektywność działalności«, »brak pożądanych efektów« czy »brak innowacyjności podejmowanych działań«”.

„Podobnie odnieść się należy do zastrzeżeń dotyczących nieefektywnej działalności likwidowanych podmiotów, ich kosztownej struktury administracyjnej, zwłaszcza przy jednoczesnym wskazaniu w ocenie skutków regulacji kwestionowanej ustawy, że w przypadku pracowników samej Akademii Kopernikańskiej mowa jest o raptem 10 etatach” - wskazał prezydent.

Dodał przy tym, że działanie obu jednostek jest „utrudniane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, między innymi poprzez pozbawienie w znacznej części wcześniej przyznanego finansowania – środki z ustawy budżetowej na rok 2024 r. obniżono o ponad połowę – co jak wskazywali przedstawiciele Akademii Kopernikańskiej, sparaliżowało jej działalność w zakresie przyznawania nagród, grantów i stypendiów i uniemożliwiło realizację niektórych wcześniej podpisanych umów w ramach programów grantowych”.

„Biorąc pod uwagę pozbawienie uczelni, których dotyczy ustawa z dnia 25 lipca 2025 r., znacznej części środków publicznych, za skrajną hipokryzję i cynizm należy uznać stawianie im obecnie zarzutów o braku efektywnych działań” – napisał prezydent.

„Celowe sabotowanie działań i publiczne szykanowanie powołanych do życia ustawą instytucji, które mają umacniać pozycję polskiej nauki w świecie, zwieńczone próbą ich likwidacji – podjętą zdecydowanie przedwcześnie i bez odpowiedniej obiektywnej analizy – nie może spotkać się z moją aprobatą” – podsumował w piśmie Andrzej Duda.(PAP)

agt/