Nasypy ziemne z neolitu w miejscowości Wyskoć (gmina Kościan) odkryli za pomocą teledetekcyjnej analizy krajobrazu pracownicy Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego (ZPKWW). Badania wykopaliskowe na stanowisku przeprowadzono w ramach obozu naukowego Wydziału Archeologicznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza; kierowały nimi dr Danuta Żurkiewicz i dr hab. Iwona Sobkowiak-Tabaka, prof. UAM.

Weryfikacja archeologiczna dwóch obiektów, w tym rozpoznanie wykopaliskowe jednego z nich, potwierdziły przypuszczenia odkrywców, iż są to długie grobowce ziemne zbudowane 5,5 tys. lat temu przez ludność kultury pucharów lejkowatych, czyli u schyłku epoki kamienia (neolit) - poinformował ZPKWW.

Grobowce megalityczne typu kujawskiego uznawane są za jedne z największych konstrukcji sepulkralnych wznoszonych w pradziejach w Polsce. Najwięcej podobnych konstrukcji odkryto na Kujawach, stąd pochodzi ich nazwa. Wznoszono je w IV tysiącleciu p.n.e. Potocznie zwane są też „polskimi piramidami” czy „łożami olbrzymów”. 

To wydłużone nasypy ziemne o długości od kilkudziesięciu do blisko 200 m, wznoszone na planie silne wydłużonego trójkąta, którego podstawa (czoło megalitu) miała szerokość kilkunastu metrów i wysokość około 4 metrów. Nasyp stopniowo zwężał się i obniżał, przechodząc w tzw. ogon.

W czole megalitu lokowano największe głazy o masie dochodzącej do kilku ton. Kamienie układano pionowo i stabilizowano lub podwyższano mniejszymi kamieniami. Czoło megalitu skierowane było na wschód, a ogon na zachód. Przypuszcza się, że taka forma grobowców miała nawiązywać kształtem do budowanych przez wcześniejsze kultury neolityczne długich domów trapezowatych.

- Podczas prac odsłonięto szczątki konstrukcji wykonane z kamienia. Bardzo ładnie udało się uchwycić elementy obstawy kamiennej tego obiektu. Oczywiście są poprzesuwane, bo 5,5 tysiąca lat jednak wpłynęło na konstrukcję, nie ma już tych największych głazów, które stanowiły czoło megalitu. Od tysięcy lat ludzie potrzebują kamienia więc zabierali te kamienie, rozłupywali, przez co obiekt został dość silnie zdegradowany - opisał PAP Artur Golis, główny specjalista ds. ochrony przyrody i krajobrazu z Zespołu Parków Krajobrazowych woj. Wielkopolskiego.

Na terenie parku zidentyfikowano wstępnie pięć „obiecujących” obiektów. Na opisywanym stanowisku znaleziono dwa z nich.

- Choć kultury pucharów lejkowatych były społecznościami dość egalitarnymi, to w grobowcach chowano osoby istotne dla społeczności - przywódcę, kapłana, szamana. Każde pokolenie danej społeczności sypało swój megalit - jak wyjaśnił Golis.

W grobowcach umieszczano najczęściej jeden pochówek szkieletowy. Ciało zmarłego układano w pozycji wyprostowanej na wznak z nogami skierowanymi w stronę czoła megalitu, czyli na wschód. Wyposażano w dary grobowe i otaczano osobną obstawą kamienną, czasami nakrywano brukiem.

- W przypadku tego megalitu szkielet pewnie się już nie zachował, ale dary grobowe mogły. Potencjalnie mogłyby to być siekierki kamienne, topory, ceramika albo charakterystyczne naczynia gliniane, w tym tzw. flasza z kryzą – niewielkie naczynie w kształcie makówki, sugerujące używanie opium. Być może jakieś ozdoby już miedziane - przypuszcza rozmówca PAP.

Do 2019 r. konstrukcje tego typu były nieznane na terenie Wielkopolski. Wówczas ekipa naukowców z Wydziału Archeologii UAM i Muzeum Archeologicznego w Poznaniu namierzyła pięć takich grobowców niedaleko Rokietnicy z pomocą lotniczego skanowania laserowego (ALS). Rok później archeolodzy przeprowadzili wykopaliska na ograniczoną skalę, które potwierdziły, że kształty rysujące się na zobrazowaniach faktycznie ukazują pradziejowe grobowce typu kujawskiego. Konstrukcje te zidentyfikowano też w Sierpówku w gminie Szamotuły.

Ewelina Krajczyńska-Wujec (PAP)

ekr/ bar/ amac/