Kinazy janusowe, JAK (od ang. Janus-activated kinases) – to rodzina enzymów (JAK1, JAK2, JAK3, TYK2). Ich nazwa nawiązuje do Janusa, rzymskiego boga o dwóch twarzach, ponieważ enzymy te mają dwie domeny białkowe o odmiennym działaniu: pierwsza wykazuje aktywność enzymatyczną, a druga hamuje działanie tej pierwszej.

Inhibitory kinaz janusowych (iJAK) to nowa klasa leków, które stosowane są w leczeniu chorób zapalnych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) czy atopowe zapalenie skóry (AZS). Działają poprzez blokowanie sygnałów przekazywanych przez kinazy janusowe, co pomaga ograniczyć odpowiedź immunologiczną i zmniejszyć objawy zapalne. Do iJak należą na przykład baricytynib, tofacytynib, upadacytynib, abrocytynib i filgotynib. Obok dużej skuteczności w leczeniu zapaleń ich ważną zaletą jest możliwość doustnego podawania.

Jak jednak wykazali naukowcy z Norweskiego Uniwersytetu Nauki i Technologii (NTNU), ta grupa leków ma zaskakujący efekt uboczny – sprzyja infekcjom wirusowym (https://doi.org/10.1093/narmme/ugaf017).

"Odkryliśmy zaskakujący i potencjalnie poważny efekt uboczny tej klasy leków przeciwzapalnych. Mogą one pomóc wirusom rozprzestrzeniać się w organizmie” — powiedział prof. Denis Kainov z NTNU.

W grę wchodzą powszechnie występujące, a jednocześnie niebezpieczne infekcje wirusowe, które mogą być groźne dla życia także bez „pomocy” iJAK.

„Do wirusów, które łatwiej atakują organizm dzięki tym lekom należą wirus gorączki doliny Rift, grypa typu A, adenowirus i SARS-CoV-2, wirus wywołujący COVID-19” – wskazał Kainov.

„Inhibitory JAK są często przepisywane w przypadku chorób autoimmunologicznych i stanów zapalnych, takich jak reumatoidalne zapalenie stawów” — podkreślił Erlend Ravlo, doktorant na NTNU i pierwszy autor artykułu.

Problem w tym, że leki te osłabiają również naturalne mechanizmy obronne, chroniące organizm przed wirusami.

„W szczególności hamują ważną ścieżkę sygnalizacji immunologicznej, która pomaga chronić zdrowe komórki przed atakami wirusowymi” — zaznaczył Ravlo.

Leki takie jak baricytynib spowalniają aktywność genów, które reagują na infekcje wirusowe. „Te geny odgrywają kluczową rolę w odpowiedzi organizmu na infekcje wirusowe” — powiedział Aleksandr Ianevski, badacz z NTNU i współautor nowego artykułu.

Naukowcy zastosowali zaawansowane techniki z dziedziny wirusologii, technologii organoidów i analizy ekspresji genów. Badali komórki z płuc, oczu i mózgu, a także korzystali z laboratoryjnie stworzonych organoidów.

„Chociaż inhibitory JAK są skuteczne w leczeniu stanów zapalnych, pokazuje to, że mogą stanowić ukryte ryzyko dla pacjentów z utajonymi lub aktywnymi infekcjami wirusowymi” — powiedział Ravlo.

Wyniki sugerują, że lekarze powinni zachować ostrożność przy przepisywaniu inhibitorów JAK, zwłaszcza podczas epidemii wirusowych. Z drugiej strony, zdaniem autorów, efekt immunosupresyjny może być również przydatny w kontrolowanych środowiskach, na przykład przy opracowywaniu szczepionek lub badaniach przesiewowych leków przeciwwirusowych.

„Zalecamy dalsze badania, aby lepiej zrozumieć, w jaki sposób iJAK mogą być optymalnie stosowane, zwłaszcza podczas pandemii lub epidemii wirusowych” — wskazał Ianevski.

Paweł Wernicki (PAP)

pmw/ bar/