Dysocjacja motoryczno-poznawcza (CMD, cognitive-motor dissociation) to w neurologii termin opisujący zjawisko, w którym pacjenci z ciężkimi zaburzeniami świadomości, pozornie niezdolni do reagowania na polecenia, wykazują aktywność poznawczą, możliwą do wykrycia za pomocą funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI, lub elektroencefalografii (EEG). Pacjenci z CMD mogą być błędnie klasyfikowani jako znajdujący się w stanie wegetatywnym lub głębokiej śpiączce, jednak w rzeczywistości mogą mieć resztkową świadomość i zdolność do przetwarzania informacji.

Jak pozwoliły ustalić wcześniejsze prace, nawet jedna czwarta niereagujących pacjentów z niedawnymi urazami mózgu może być świadoma, choć nie zdają sobie z tego sprawy ich rodziny i lekarze.

Nowe badania przeprowadzili naukowcy z Columbia University oraz New York Presbyterian Hospital. „Jesteśmy na rozdrożu w opiece neurokrytycznej; wiemy, że wielu pacjentów wydaje się być nieprzytomnych, ale niektórzy wracają do zdrowia bez naszej wiedzy. Zaczynamy trochę uchylać zasłonę i znajdujemy pewne oznaki powrotu do zdrowia w miarę, jak to się dzieje” -powiedział Jan Claassen, adiunkt neurologii na Columbia University Vagelos College of Physicians and Surgeons, który kierował badaniem.

"Rodziny moich pacjentów ciągle mnie pytają: Czy moja matka się obudzi? Jak będzie wyglądała moja matka za trzy, sześć lub 12 miesięcy? Bardzo często nie możemy im dokładnie doradzić i kluczowe jest, abyśmy udoskonalili nasze przewidywania, aby pomóc im podejmować decyzje” - dodał.

Claassen, który jest również szefem oddziału intensywnej terapii i neurologii szpitalnej w NewYork Presbyterian/Columbia University Irving Medical Center, opracował wcześniej zaawansowane techniki identyfikacji pacjentów z ukrytą świadomością poprzez analizę nagrań EEG pacjenta na oddziale intensywnej terapii neurologicznej. Techniki te wykrywają aktywność fal mózgowych EEG wskazującą, że pacjent słyszy i rozumie instrukcje swoich lekarzy (na przykład, aby otworzyć i zamknąć dłoń), nawet jeśli nie reaguje fizycznie. Jednak techniki te mogą być zarówno trudne do wdrożenia, jak i dawać fałszywie negatywne wyniki.

Aby znaleźć lepszą metodę diagnostyczną, Claassen postanowił skupić się na śnie. Części mózgu mające kluczowe znaczenie dla świadomości odpowiadają również za przebieg snu. Jednocześnie fale mózgowe podczas snu są łatwe do zarejestrowania.

Autorzy przejrzeli nagrania EEG nocnej aktywności mózgu u 226 pacjentów w śpiączce, którzy przeszli również bardziej złożone testy dysocjacji poznawczo-motorycznej. „Aktywność elektryczna podczas snu wygląda stosunkowo chaotycznie, a następnie czasami u niektórych pacjentów pojawiają się bardzo zorganizowane, szybkie częstotliwości” — zaznaczył Claassen.

Impulsy te — zwane wrzecionami snu — często poprzedzały powrót świadomości i długoterminowy powrót do zdrowia.

"Wrzeciona występują normalnie podczas snu i wykazują pewien poziom organizacji w mózgu, co sugeruje, że obwody między wzgórzem a korą mózgową niezbędne do świadomości są nienaruszone" - wskazał badacz.

Około jednej trzeciej pacjentów miało dobrze zdefiniowane wrzeciona snu, w tym około połowa pacjentów z dysocjacją poznawczo-motoryczną.

Pacjenci z wrzecionami snu i dysocjacją poznawczo-motoryczną mieli większe szanse na odzyskanie świadomości i niezależności funkcjonalnej. 76 proc. pacjentów z wrzecionami snu i dysocjacją poznawczo-motoryczną wykazywało oznaki świadomości do czasu wypisania ze szpitala. Rok później 41 proc. tych pacjentów odzyskało funkcje neurologiczne, z niewielkimi deficytami lub umiarkowaną niepełnosprawnością i było w stanie samodzielnie o siebie dbać w ciągu dnia. Tylko 29 proc. pacjentów bez wrzecion snu ani dysocjacji poznawczo-motorycznej wykazywało oznaki świadomości do czasu wypisania ze szpitala, a tylko 7 proc. odzyskało funkcje neurologiczne rok później.

"Jeśli pomyślisz o środowisku OIOM-u, jest ono dość zakłócające dla dobrego snu. Wszędzie słychać hałas, włączają się alarmy, lekarze ich dotykają, 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu. Wszystko to ma swoje uzasadnienie, ale trudno jest spać w takim otoczeniu” — wskazał Claassen.

Autor przestrzega, że wyniki dotyczą tylko pacjentów z niedawnymi urazami, a nie tych z długotrwałymi zaburzeniami świadomości. U większości pacjentów w bieżącym badaniu normalne wrzeciona snu pojawiły się w ciągu kilku dni od pierwotnego urazu.

Badanie nie jest idealne: 19 z 139 pacjentów, u których nie wystąpiły wrzeciona snu ani oznaki dysocjacji poznawczo-motorycznej, odzyskało przytomność. Prawdopodobnie potrzebne będą inne dane, aby formułować dokładniejsze prognozy.

„Uważam, że te wrzeciona to sposób na skierowanie bardziej zaawansowanych testów do pacjentów, którzy najprawdopodobniej odniosą z nich korzyści” — podkreślił Claassen. „Techniki te nie są jeszcze gotowe do wykorzystania w praktyce klinicznej, ale nad tym właśnie aktywnie pracujemy”.

Paweł Wernicki (PAP)

pmw/ agt/