Raport „Polskość w XXI wieku. Rodzaje identyfikacji narodowej, ich podłoże i konsekwencje” przygotowany przez Laboratorium Poznania Politycznego IP PAN to podsumowanie serii badań naukowych prowadzonych w ramach trwającego dwa lata projektu. Badania podsumowano w przesłanej PAP informacji prasowej.

Badaczki i badacze m.in. chcieli się dowiedzieć, kto może określać się Polakiem, czy wierzymy w teorie spiskowe, jakie są style przywiązania do Polski. W ramach projektu powstał film "Polskość", w którym kilkoro bohaterów opowiada o swojej więzi z Polską.

"W raporcie pokazujemy, że identyfikacja narodowa może mieć różne wymiary, od konstruktywnego, który wzmacnia chęć angażowania się w budowanie kapitału swojej grupy, bez godzenia w interesy grup obcych, po wymiar niekonstruktywny, który wzmacnia agresję i wrogość do innych, a często także do swoich" - czytamy w raporcie. Naukowcy rozróżniają także inne rodzaje relacji z grupą własną – w tym ojkofobię, która związana jest z jawną niechęcią wobec własnego narodu. "Odnajdziemy również zupełną obojętność wobec zagadnienia narodowej identyfikacji i, co za tym idzie, pewne znieczulenie na to, co dzieję się w naszym kraju" - czytamy w raporcie.

WONDER WOMAN, KAPITAN AMERYKA, JOHNNY BRAVO, ZORRO CZY TARZAN?

Naukowcy wyróżnili wśród ankietowanych kilka dominujących postaw wobec własnego narodu. Okazało się, że tylko ok. 40 proc. wszystkich respondentów jest przywiązanych do Polski przede wszystkim w sposób określany jako bezpieczny. Są to osoby, które chętnie angażują się w życie kraju i biorą udział w wyborach. Ta grupa częściej identyfikowała się z takimi stwierdzeniami jak: "Nawet gdy w Polsce nie dzieje się dobrze, mój kraj jest dla mnie ważny" i "Czuję więź z innymi Polakami niezależnie od tego, co nas dzieli".

Wśród osób o takim podejściu, badani wyróżnili dwie grupy, które nazwali: Spełnieni Demokraci (stanowią 20 proc., a ich postawę autorzy raportu porównują do Wonderwoman) i Otwarci Tradycjonaliści (23 proc. w raporcie reprezentuje ich Kapitan Ameryka). "Te ok. 40 proc. stanowi dla nas inspirację dotyczącą tego, jak powinna dziś wyglądać polskość" - komentują badacze.

Pozostałe 60 proc. badanych to osoby, które - jak określają autorzy raportu - "ma z Polską pewnego rodzaju problem". Psycholodzy zwracają uwagę, że ich styl przywiązania do Polski jest "pozabezpieczny". Badani z tych grup w większym stopniu zgadzali się np. ze stwierdzeniami takimi jak: "Polacy zasługują na specjalne traktowanie", "Tylko wtedy, gdy inni doceniają mój kraj, czuję się w pełni Polakiem/Polką" lub "Mogę współdziałać tylko z tymi Polakami, którzy są tacy, jak ja".

Autorzy badania wyróżniają tu trzy grupy: Zaangażowani Konserwatyści (15 proc., reprezentuje ich Johnny Bravo), Zawstydzeni Polską (14 proc., Zorro), a także Wycofani Pesymiści (28 proc., symbolizuje ich w raporcie Tarzan).

KTO JEST POLAKIEM/POLKĄ?

Ankietowanych pytano m.in. o to, jakie kryteria powinna spełniać osoba, aby mogła zostać uznana za Polkę/Polaka. Okazało się, że najważniejszym wyznacznikiem polskości jest znajomość języka oraz to, że dana osoba czuje się Polką/Polakiem. Zdecydowanie mniej istotne jest to, czy ktoś w Polsce się urodził lub czy posiada polskich przodków. Kryterium polskości, które otrzymało najmniej poparcia, była wiara katolicka.

Jeśli chodzi o przejawy patriotyzmu, najważniejsze dla badanych jest okazywanie szacunku godłu, fladze i hymnowi narodowemu, dbałość o język ojczysty, poszanowanie i przestrzeganie prawa oraz udział w wyborach powszechnych.

HISTORIA I CIERPIENIE

Naukowcy sprawdzali też, jak Polacy odnoszą się do znajomości historii własnego kraju. Aż 86 proc. ankietowanych stwierdziło, że historia jest współcześnie potrzebna lub bardzo potrzebna, a zaledwie 5 proc. określiło ją jako niepotrzebną. Pomimo deklarowanej wiary w znaczenie znajomości historii własnego kraju, jedynie 45 proc. Polaków określiło swoje zainteresowanie tą dziedziną jako duże albo bardzo duże. Co ciekawe, to mężczyźni częściej deklarowali zainteresowanie historią.

Badacze zadali również pytanie o to, czy naród polski cierpiał w historii bardziej czy mniej niż inne narody. 56 proc. osób odpowiedziało, że cierpieliśmy tak samo jak inni. O tym, że jako naród doświadczyliśmy więcej cierpienia przekonane jest 43 proc. osób, a jedynie 1 proc. ankietowanych uznało, że mniej.

"Przekonanie o wyjątkowym cierpieniu może wpływać na poczucie tożsamości narodowej i postawy społeczne, w tym także podatność na teorie spiskowe. Osoby przekonane, że ich naród był wyjątkowo poszkodowany, mogą być bardziej skłonne do poszukiwania ukrytych wrogów lub złożonych wyjaśnień zarówno dla wydarzeń historycznych i współczesnych" – mówi cytowana w komunikacie instytutu dr hab. Marta Marchlewska, prof. IP PAN .

TEORIE SPISKOWE

W kolejnym badaniu naukowcy przyjrzeli się więc temu, czy faktycznie Polacy wierzą w różnego rodzaju teorie spiskowe. Okazało się, że znaczna część ankietowanych jest przekonanych o ukrytej działalności pewnych grup, które dla osiągnięcia celu, zatajają prawdę przed opinią publiczną.

Ponad połowa respondentów uważa, że nowe technologie są blokowane przez koncerny, a prawie połowa wierzy, że rząd wykorzystuje obywateli, aby ukryć swoje przestępcze działania. Dodatkowo 38 proc. ankietowanych Polaków sądzi, że wirusy i choroby są celowo rozprzestrzeniane. Według badaczy te wyniki wskazują na dużą nieufność Polek i Polaków wobec władz, instytucji publicznych i firm.

Jak twierdzą naukowcy z Laboratorium Poznania Politycznego, myślenie spiskowe może być też reakcją obronną na sytuację grupy własnej, np. w przypadku przegranej partii, na którą głosowały te osoby w wyborach.

Największą nieufność wobec wyniku wyborów parlamentarnych, które odbyły się w październiku 2023 roku wykazywały osoby głosujące na partie, które nie utworzyły koalicji rządzącej.

AUTORYTETY

Według naukowców konflikty polityczne można nieco złagodzić poprzez wzmacnianie bezpiecznej identyfikacji z polskością. Wyniki przeprowadzonego badania eksperymentalnego pokazują, że w zmianie postaw pomóc może wpływ osób, które uważamy za wzory do naśladowania.

Dlatego naukowcy jako podsumowanie projektu badawczego stworzyli film dokumentalny, który ma zachęcić widzów do zgłębienia różnorodnych perspektyw na tożsamość narodową. W filmie „Polskość” (dostępny jest bezpłatnie w serwisie YouTube) poznajemy ośmioro bohaterów, którzy opowiadają o swojej więzi z Polską. Wśród nich znajdują się m.in. Czesław Mozil, Jan Błachowicz i siostra zakonna Tymoteusza Gil, która prowadzi Dom Chłopaków w Broniszewicach.

Badanie w formie ankiety internetowej zrealizowano na ogólnopolskiej, kwotowej próbie ponad 600 Polek i Polaków, reprezentatywnej pod względem płci, wieku oraz wielkości miejsca zamieszkania.

Pełny raport z badań dostępny jest tutaj. 

Nauka w Polsce

lt/ agt/