Działająca w strukturach Departamentu Obrony USA Agencja Zaawansowanych Projektów Badawczych w dziedzinie Obronności(DARPA) kojarzy się przede wszystkim z powstaniem Internetu, ale rozwija również m.in. projekty wspomaganego egzoszkieletu, bezzałogowych samolotów i śmigłowców, badań pogodowych, a nawet - kolei księżycowej, mającej pomóc w eksploatacji zasobów naszego satelity.

W ramach programu AWARE DARPA chce stworzyć na potrzeby amerykańskiej armii lek pobudzający (stymulant), którego działanie można włączać i wyłączać w mózgu za pomocą światła w zakresie bliskiej podczerwieni. Dzięki temu pilotom Sił Powietrznych łatwiej byłoby zachować czujność podczas długotrwałych misji bojowych, a jednocześnie mogliby oni uniknąć negatywnych skutków ubocznych lub uzależnienia.

Chodzi o nową wersję dekstroamfetaminy, stosowanej przez armię amerykańską od czasów wojny wietnamskiej ze względu na właściwości pobudzające. Dzięki umieszczonym w hełmie pilota emiterom światła w zakresie bliskiej podczerwieni można by selektywnie aktywować ten stymulant w korze przedczołowej mózgu, a następnie wyłączyć go, gdy nie jest potrzebny, co umożliwiłoby pilotom zachowanie maksymalnej czujności podczas służby i ułatwiło zasypianie po zakończeniu misji.

Technologia AWARE mogłaby w szczególności zapobiec aktywacji stymulantu w tych częściach mózgu, gdzie mógłby on powodować niepożądane skutki uboczne, takie jak lęk, drażliwość lub euforia (reakcja euforyczna może zwiększać ryzyko uzależnienia, co jest kolejnym niepożądanym skutkiem). Wystarczyłoby podanie dostosowanej do potrzeb konkretnego pilota mniejszej dawki dekstroamfetaminy (im wyższa dawka, tym wyższe ryzyko działań niepożądanych).

W roku 1991 koalicja pod przewodnictwem Stanów Zjednoczonych odparła iracką inwazję na Kuwejt. Prowadzone wówczas badania wykazały, że większość pilotów myśliwców F-15 Eagle przyznała się do używania środków pobudzających podczas bojowych patroli powietrznych.

Jednak przyjmowanie stymulantów może uzależniać, a długotrwałe pobudzenie uniemożliwia wykorzystanie dostępnego czasu na regenerujące drzemki. Dlatego amerykańskie siły powietrzne zawiesiły używanie środków pobudzających w latach 1996–2001. Dopiero w roku 2003 piloci bombowców B-2 Spirit ponownie zażyli dekstroamfetaminę podczas amerykańskiej inwazji na Irak. DARPA ma nadzieję, że aktywowany światłem stymulant pozwoli uzyskać oczekiwane korzyści bez niepożądanych skutków ubocznych.

Chociaż żadne leki aktywowane światłem nie weszły jeszcze do użytku klinicznego, naukowcy z Massachusetts Institute of Technology wykorzystali już sztuczną inteligencję do ich zaprojektowania.

Do głównych wyzwań należy taka modyfikacja cząsteczki dekstroamfetaminy, aby jedna jej część zmieniała się tylko w obecności określonego pasma bliskiej podczerwieni, a także zapewnienie, że stymulant nie będzie mógł działać przy braku takiego światła. DARPA planuje ścisłą współpracę zarówno z producentami hełmów, jak i siłami powietrznymi USA, aby zapewnić kompatybilność przenośnych emiterów światła z nakryciami głowy armii amerykańskiej.

Program AWARE będzie obejmował plan implikacji etycznych, prawnych i społecznych (ELSI), obejmujący dyskusje na temat wykorzystania technologii przez ludzi po jej opracowaniu. Prace w ramach programu DARPA, które obejmą rozwój technologiczny oraz badania bezpieczeństwa i skuteczności na zwierzętach, mają rozpocząć się jesienią 2024 r. i potrwać do jesieni 2027 r. Wtedy to Siły Powietrzne USA planują przejąć kontrolę i rozpocząć eksperymenty na ludziach. Zdaniem pracujących nad programem naukowców ewentualny sukces może się przyczynić do rozwoju „cywilnej” fotofarmakologii, na przykład badań nad nowotworami.(PAP)

Paweł Wernicki

pmw/ bar/