O początkach państwa polskiego z perspektywy archeologii

Ostatnie lata przyniosły mnóstwo nowych informacji na temat ludności mieszkającej na terenie kształtującego się państwa polskiego około 1000 lat temu. To nie tylko spektakularne wyniki wykopalisk, na przykład elitarnego cmentarzyska w Bodzi (Kujawsko-Pomorskie) z bardzo bogatym wyposażeniem w postaci m.in. mieczy, ozdób czy srebrnej kaptorgi, ale również analizy specjalistyczne szczątków ludzkich - genetyczne czy izotopów.

W skokowym tempie przyrosły więc dane archeologiczne i antropologiczne. To, co wiemy z nich o początkach polskiej państwowości - pozostaje niezmienne, chociaż poddawane jest różnym interpretacjom. Teraz zadaniem naukowców jest zebranie tego, co udało się pozyskać w czasie wykopalisk, przeanalizować i spróbować pogodzić z tym, co zapisano w średniowiecznych kronikach. Bo nie zawsze historycy są skorzy wierzyć we wszystko, co w nich się znajduje.

Prof. Andrzej Buko z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN podjął się zebrania dotychczasowej wiedzy na temat archeologii początków państwa polskiego. Wielkim atutem jego nowej książki jest właśnie jej aktualność - naukowiec przytacza wiele wyników badań z ostatnich lat. Przygląda się też tematom nieco pomijanym, a niemniej ważnym jeśli chodzi o ten moment dziejów kraju, jak na przykład znaczeniu regionów pogranicznych, m.in. wschodniego Mazowsza. Jest to zresztą jeden z koników autora i przedmiot jego bezpośredniego zainteresowania naukowego. Dużą część książki stanowią też rozważania dotyczące matecznika rodu Piastów. Prof. Buko próbuje odnosić wynik badań wykopaliskowych do wydarzeń opisanych w kronikach, dzięki temu książka nie jest tylko prezentacją mniej lub bardziej spektakularnych zabytków pozyskanych z ziemi.

Publikacja jest dość zwartym kompendium wiedzy o początkach państwa Piastów. Autor opisał również skrótowo panoramę przeobrażeń zachodzących od IX w. u sąsiadów powstającej Polski. Następne rozdziały przedstawiają najważniejsze odkrycia związane ze zmianami osadniczymi. Autor rozważa też skąd Mieszko I czerpał środki niezbędne do budowy państwa. Wiele miejsca poświęca tematyce różnorodności etnokulturowej na ziemiach kształtującego się państwa polskiego, czego dowiodły ostatnie badania DNA.

Książkę można polecić specjalistom, studentom archeologii i historii oraz pasjonatom wczesnej historii Polski. Nie jest to jednak typowa książka popularnonaukowa. Słownictwo bywa dość skomplikowane (autor pisze na przykład o “dywersyfikacji substratu etnicznego”). Bardzo częste są przypisy umieszczane w treści w postaci nawiasów, co może być dość uciążliwe dla amatora historii, który chciałby przeczytać książkę po prostu dla przyjemności, bez wnikania głębiej w temat. Być może za atut można uznać to, że autor często prezentuje różne koncepcje i nie przesądza, która z nich jest prawdziwa. Jednak za nieco zbyt liczne uważam znaki zapytania podawane np. w nawiasach.

Osoba poszukująca dalszej literatury o tematach poruszonych w książce będzie zadowolona, bo jej spis liczy 30 stron i zawiera mnóstwo odesłań do świeżych wydań. W publikacji zamieszczono blisko 100 ilustracji i map, jednak część z nich jest dość techniczna i wygląda jak w typowych raportach wykopaliskowych. Niewiele jest przemawiających do wyobraźni rekonstrukcji (np. budowli czy grobów) lub są one zreprodukowane w bardzo małej formie.

Książka ukazała się nakładem wydawnictwa Instytutu Archeologii i Etnologii PAN oraz Muzeum Historii Polski w Warszawie.

Szymon Zdziebłowski