"Tajemnica czasu": przemijanie okiem fizyka

Książka zaczyna się dość szablonowo - od próby wyjaśnienia, jak płynie czas z punktu widzenia teorii względności (Czas spowalniany jest przez masę i przez prędkość). Mam wrażenie, że przeczytałam już dziesiątki książek z zakresu fizyki, w których punktem wyjścia jest to, co wymyślił Einstein. No cóż, widać inaczej nie da rady zacząć. Później nadchodzi czas na myślowe wygibasy ze stożkami czasu. Uwielbiam stożki czasu, ale już te rozważania gdzieś widziałam.

Stopniowo jednak książka zaczyna odchodzić od schematów. Prof. Rovelli przechodzi do swojej tematyki badań i opisywania czasu z perspektywy fizyki kwantowej. A tu niestety musi zdekonstruować czas. Jak tłumaczy, najmniejszy odcinek czasu nazywany jest czasem Plancka i trwa 10^-44 sekundy. "Ten czas jest tak niezmiernie mały, że nie powinniśmy być zaskoczeni, odkrywając, że tam w głębi, w tak maleńkiej skali, pojęcie czasu przestaje się stosować" - pisze fizyk.

Naukowiec opisując te trudne dla laików zagadnienia, odwołuje się do przykładów z literatury klasycznej i z wdziękiem wplata porównania, np.: "Zdarzenia we wszechświecie nie ustawiają się w zdyscyplinowaną kolejkę jak Brytyjczycy, lecz tłoczą się bezładnie jak Włosi" - porównuje.

W niektórych porównaniach może nie jest zbyt delikatny, ale bez wątpienia działają one na wyobraźnię. I tak np. pisząc, że wszechświat nie jest zbiorem rzeczy, lecz zdarzeń, Rovelli zwraca uwagę: "`rzeczy` utrzymują się w czasie, a `zdarzenia` mają ograniczoną rozpiętość czasową`. Rzeczą `par excellence` jest kamień: można zapytać, gdzie ten kamień będzie jutro. W odróżnieniu od niego pocałunek jest zdarzeniem: nie ma sensu zadawać pytania, gdzie będzie jutro dzisiejszy pocałunek. wszechświat złożony jest z wielu sieci pocałunków, a nie kamieni".

Moim ulubionym - ale i najsmutniejszym rozdziałem - jest jednak ten, w którym naukowiec próbuje wyjaśnić, dlaczego pamiętamy przeszłość, a nie przyszłość. A tu przydaje się druga zasada termodynamiki.

"Całą różnicę między przeszłością i przyszłością można złożyć wyłącznie na karb tego, że w przeszłości entropia wszechświata była mała" - pisze. Entropia to miara nieuporządkowania i rozproszenia energii. W uproszczeniu więc niska entropia to duży porządek i spore skupienie energii. Fizyk tłumaczy, że świat posuwa się naprzód nie dzięki źródłom wysokiej energii, ale dzięki źródłom niskiej entropii. Opisuje, że takim źródłem jest dla Ziemi choćby Słońce.

"Fotosynteza składuje w roślinach niską energię Słońca. Zwierzęta żywią się tą małą entropią, zjadając je (Gdybyśmy potrzebowali tylko energii, a nie entropii, kierowalibyśmy się ku skwarowi Sahary, a nie ku kolejnemu posiłkowi). Wewnątrz każdej żywej komórki złożona sieć procesów chemicznych jest strukturą otwierającą i zamykającą bramy, przez które może rosnąć entropia" - opisuje autor.

I dochodzi do smutnego dosyć wniosku: "Życie to proces, który po prostu rozkłada i przyswaja niską entropię pożywienia; to samoorganizujące się burzenie porządku, tak jak w całej reszcie wszechświata" i porównuje wszechświat do budowli, która kawałeczek po kawałeczku się rozpada.

A dlaczego pamiętamy przeszłość, a nie przyszłość? Bo pozostawia ona po sobie ślady w teraźniejszości. A pozostawia te ślady właśnie z powodu rosnącej entropii - porządku, który kiedyś był, a potem zaczął znikać. W drugą stronę to tak nie działa.

Prof. Carolo Rovelli to współtwórca teorii dotyczącej pętlowej grawitacji kwantowej. Jest dyrektorem zespołu badającego grawitację kwantową na Universite d`Aix-Marseille we Francji.

Fizyk na okładce swojej książki nazywany jest nowym Stephenem Hawkingiem. Czy to słuszne porównanie - pokaże czas (z którym przecież Rovelli jest za pan brat). Ja trzymam za tego fizyka kciuki! Czas na mądrych celebrytów!

"Tajemnica Czasu", której autorem jest Carlo Rovelli, ukazała się nakładem Wydawnictwa Feeria

Ludwika Tomala