Radzim to nazwa dawnego grodu, który położony był na warciańskiej wyspie, ok. 25 km na północ od Poznania. W sąsiedztwie, na lewym brzegu rzeki jeszcze do połowy XX w. widoczne były w terenie relikty wsi o tej samej nazwie, która istniała od średniowiecza.

"Naukowcy co prawda wiedzieli, że osada i gród istniały, ale do rozpoczęcia szeroko zakrojonych, interdyscyplinarnych badań nie można było powiedzieć wiele więcej" - mówi dr Andrzej Kowalczyk z Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, kierownik projektu badawczego, którego celem było kompleksowe rozpoznanie dziejów Radzimia.

Od 2002 r. grupa badaczy wykonała pogłębione kwerendy archiwalne, studia historyczne, badania językoznawcze i z zakresu historii sztuki, a przede wszystkim badania archeologiczne i związane z nimi badania z zakresu nauk przyrodniczych i fizyko-chemicznych. Wykorzystano również możliwości rekonesansu lotniczego, łącznie ze skanowaniem laserowym.

"Dzięki przeprowadzonym przez nas badaniom nie podlega dyskusji, że gród radzimski miał duże znaczenie w okresach, kiedy pełnił funkcję grodu granicznego na Warcie, najpierw w strukturach państwa gnieźnieńskiego, następnie w czasach rozbicia dzielnicowego i walk książąt wielkopolskich o rządy na tym terytorium" - mówi dr Kowalczyk.

Naukowcy ustalili, że najprawdopodobniej słowo Radzim wywodzi się od słowiańskiej nazwy osobowej rodzaju męskiego „Radimir” oznaczającej bycie radosnym, troszczącym się, pokojowo nastawionym lub od czasownika „radzić”. Zatem – ich zdaniem – nazwa miejscowości pochodzi od miana właściciela, założyciela lub co bardziej prawdopodobne od imienia zasłużonej postaci. W ich ocenie jest wysoce prawdopodobne, że miejsce to nazwano tak od pierwszego arcybiskupa gnieźnieńskiego - Radzyma Gaudentego.

Natomiast dzięki wykopaliskom okazało się, że pierwsi mieszkańcy warciańskiej wyspy nazwanej potem Radzimiem pojawili się już w epoce brązu (od około 900-800 roku p.n.e. do około 600 roku p.n.e.). Archeolodzy natknęli się na częściowo wkopane w ziemię półziemianki.

"Miejsce to skusiło pradziejowych osadników do zamieszkania zapewne dlatego, że wyspa miała naturalne walory obronne i komunikacyjne. W tym miejscu Warta zmieniała swój bieg z południkowego na równoleżnikowy, płynąc pierwotnie szerokim i płytkim korytem umożliwiającym przekraczanie jej w bród" - opowiada Kowalczyk.

Ludzie zamieszkali na lewym brzegu Warty, obok wyspy - dopiero we wczesnym średniowieczu. Wtedy też - zdaniem naukowców - przypada największy rozkwit zarówno osady, jak i grodu ulokowanego na wyspie. Swoje znaczenie miejsce zawdzięczało przebiegającym w pobliżu ważnym drogom o znaczeniu ponadlokalnym. Pod koniec późnego średniowiecza (XV w.) zmieniły się szlaki handlowe (m.in. powstały miasta Murowana Goślina i Oborniki) i wieś Radzim utraciła na znaczeniu - zaczęła powoli się wyludniać.

"Dziś po dawnej zabudowie Radzimia nie ma prawie śladów. Między innymi dzięki lotniczemu skanowaniu laserowemu namierzyliśmy dawne pola uprawne, drogi, tzw. nowy cmentarz i zabudowania gospodarskie, a nawet miejsce gdzie znajdował się kościół parafialny św. Mikołaja w Radzimiu oraz plebania" - podkreśla dr Kowalczyk.

Jeśli chodzi o gród wczesnopiastowski na wyspie - otaczał go wał drewniano-ziemny. Budowla powstała między 2. poł. X a 1. poł. XI wieku na pozostałościach wcześniejszej osady otwartej. Zdaniem badaczy rola grodu polegała na ochronie szlaku wodnego na tej arterii wodnej i kontroli ważnych dróg lądowych.

Archeolodzy ustalili, że gród został spalony w czasach kryzysu panowania dynastii piastowskiej, jaki nastąpił w latach 30 i 40-stych XI w. Później na jego miejscu wzniesiono domy, ale osada miała charakter otwarty - nie była otoczona fortyfikacjami. Funkcjonowała ona do końca XII wieku, kiedy to znacząco przebudowano północno-zachodnią część wyspy, wznosząc gród kasztelański, stanowiący centrum okręgu administracyjnego. Pod koniec XIV w. ludzie opuścili wyspę.

Promocja książki "Radzim. Gród i wieś na Wartą" pod redakcją Andrzeja Kowalczyka, Michała Skoczyńskiego i Andrzeja M. Wyrwy, w której zawarto ustalenia trwającego ponad 10 lat projektu naukowego realizowanego w Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy odbędzie się 10 listopada o godz. 12.00 w sali sesyjnej Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy im. Bonawentury Graszyńskiego w Murowanej Goślinie oraz 17 listopada o godz. 12.00w Bibliotece Publicznej Miasta i Gminy im. Antoniego Małeckiego w Obornikach.

PAP - Nauka w Polsce

autor: Szymon Zdziebłowski

szz/ ekr/