Wyniki badań dotyczących wpływu historycznych zmian użytkowania gruntów na łączność siedlisk niedźwiedzia brunatnego w polskich Karpatach zostały opublikowane w czasopiśmie naukowym „PeerJ”. Autorami artykułu są pracownicy Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ: doktorantka Anna Szwagierczak, dr Elżbieta Ziółkowska, dr Michał Jakiel, dr Dominik Kaim oraz Joanna Wąs z Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN.

W swoich badaniach naukowcy wykazali, że istotnym czynnikiem sprzyjającym wzrostowi liczebnością dużych drapieżników oraz powiększaniu się ich zasięgów są historyczne zmiany użytkowania ziemi oraz procesy depopulacji.

„Przeprowadzone badania pokazują, że współczesne możliwości migracji niedźwiedzia brunatnego w polskich Karpatach wynikają w dużej mierze z długotrwałych zmian w użytkowaniu ziemi. Podobne zależności mogą dotyczyć również innych dużych drapieżników” – zaznaczyła Anna Szwagierczak, jedna z autorek publikacji cytowana w komunikacie UJ.

Według niej na poprawę jakości i łączności siedlisk dużych ssaków takich jak niedźwiedź brunatny wpływają szczególnie procesy depopulacji obserwowana na obszarach wiejskich w całej Europie.

„Szczególnym przykładem tego procesu w Polsce jest Beskid Niski, który dzięki swojej wyjątkowej, a zrazem dramatycznej historii związanej z przesiedleniami oraz intensywnym przemianom krajobrazu, umożliwił ocenę środowiskowych skutków depopulacji z perspektywy czasu” – dodała badaczka.

Badacze wskazali, że zapoczątkowało to proces rewildingu, czyli powrotu do stanu naturalnego, którego pierwszym etapem na tym obszarze było wkraczanie roślinności drzewiastej na grunty porolne, a następnie zwiększanie się powierzchni lasu. Trend wzrostu powierzchni lasów obserwuje się w Beskidzie Niskim również współcześnie co znacznie zwiększa możliwość odnowienia się siedlisk dużych ssaków.

W celu zrozumienia wpływu zmian użytkowania ziemi przeprowadzono modelowanie łączności siedlisk metodą modelowania najmniejszego kosztu (Least-cost modeling). Pozwoliła ona na wyznaczenie położenia potencjalnych korytarzy migracji przebiegających przez Beskid Niski.

„Obszar ten łączy dwie karpackie subpopulacje niedźwiedzi brunatnych: wschodnią i zachodnią, za których źródłowe obszary występowania przyjęto Bieszczady i Beskid Sądecki. Dodatkowo, przyjęta metoda pozwoliła nam na oszacowanie jakości wyznaczonych korytarzy z perspektywy siedliskowej” – zaznaczyła Szwagierczak.

W analizie wzięto pod uwagę ukształtowanie powierzchni badanego obszaru, stopień antropopresji (odległość od zabudowy i ciągów komunikacyjnych) oraz rozmieszczanie przestrzenne oraz wiek lasów. Oprócz współczesnych zbiorów danych przestrzennych, zastosowano także dane historyczne pozyskane map historycznych. W ten sposób naukowcy mogli analizować dane obejmujące przemiany krajobrazu w czterech przedziałach czasowych począwszy od lat 60. XIX wieku do czasów współczesnych.

Analiza wykazała, że kluczowe znaczenie dla poprawy jakości i łączności siedlisk niedźwiedzia brunatnego ma wzrost powierzchni lasów obserwowany w całym analizowanym okresie. Stał się on szczególnie dynamiczny po masowych przesiedleniach ludności i utrzymuje się obecnie. W okresie dynamicznego wzrostu powierzchni lasów znaczącej poprawie uległa również jakość siedlisk niedźwiedzia brunatnego.

„Obecnie w różnych częściach Europy obserwujemy procesy depopulacji. Choć przebiegają one w różnym tempie, mają odmienne przyczyny i niosą odmienne skutki, to – jak pokazują nasze badania – w dłuższej perspektywie czasowej ich oddziaływanie na środowisko przyrodnicze może być pozytywne” – wskazuje doktorantka UJ.

Zdaniem naukowców lepsze zrozumienie tych procesów (zarówno z perspektywy środowiskowej, jak i społecznej) pomoże w kształtowaniu unijnej polityki renaturyzacyjnej (Nature Restoration Law). (PAP)

rgr/ agt/