Horyzont Europa to ramowy program Unii Europejskiej dotyczący finansowania badań naukowych oraz innowacji, realizowany w latach 2021–2027. Na jego cele przewidziano budżet w wysokości 95,5 mld euro.

Komisja Europejska wyznaczyła 15 niezależnych ekspertów ze świata nauki i biznesu (w gronie tym znalazł się Polak dr inż. Adam Piotrowski, prezes VIGO Photonics S.A. oraz doradca Sieci Badawczej Łukasiewicz) do sporządzenia raportu podsumowującego dotychczasowe działania w ramach programu Horyzont Europa i formułującego zalecenia dotyczące jego następcy - 10. Programu Ramowego. Ich efektem ma być lepsze dopasowanie unijnych programów badawczych do pojawiających się wyzwań, zwiększenie ich atrakcyjności dla naukowców i innowatorów oraz maksymalizacja skuteczności.

Jednym z ważniejszych punktów raportu jest to, że w kolejnym programie ramowym należy zwiększyć ogólny budżet na badania i innowacje do 220 mld euro.

Raport, zatytułowany „Align, Act, Accelerate: Research, Technology and Innovation to boost European Competitiveness”, koncentruje się na kilkunastu kluczowych tematach, wśród których są: konieczność radykalnego uproszczenia procedur związanych z badaniami i innowacjami oraz orientacja na użytkownika, skupienie na doskonałości (oznaczającej dążenie do najwyższych standardów w dziedzinie nauki i technologii; jej częścią są wysokiej jakości badania), promowanie konkurencyjności przemysłowej, rozwiązywanie wyzwań społecznych (takich jak zmiana klimatu, starzenie się społeczeństwa i zdrowie psychiczne), usprawnienie partnerstw publiczno-prywatnych, atrakcyjny i inkluzywny ekosystem badań i innowacji oraz wykorzystanie siły popytu, który może być kluczowym motorem napędowym dla innowacji.

Kwestią, której dokument poświęca najwięcej uwagi, są bardzo skomplikowane i czasochłonne procedury obowiązujące wszystkich wnioskodawców obecnego programu ramowego. Rozbudowana biurokracja zniechęca do uczestnictwa w nim i spowalnia postęp. Eksperci zwrócili uwagę, że obecnie koordynatorzy projektów poświęcają średnio 36-45 osobodni na przygotowanie pojedynczego wniosku. Także średni czas między złożeniem wniosku a podpisaniem umowy o dotację jest zbyt długi - wynosi 278 dni, co przekracza ośmiomiesięczny cel ustalony przez Komisję. Takie opóźnienie powoduje utratę znaczenia projektów lub rozpad konsorcjów. Uproszczenie i skrócenie tych procesów mogłoby uwolnić cenne zasoby, które można by lepiej wykorzystać w działaniach badawczych i innowacyjnych.

Drugą ważną kwestią jest znaczące zwiększenie budżetu na programy doskonałości, takie jak granty Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC) czy MSCA (Maria Skłodowska-Curie Actions). Raport sugeruje, że trzeba wygospodarować na tyle dużo środków, aby można było sfinansować wszystkie wnioski wysokiej jakości, bo tylko to poprawi znaczenie Europy na arenie międzynarodowej. Autorzy wezwali Komisję, aby zwiększyła finansowanie badań i innowacji do 220 mld euro (byłby to ponad dwukrotny wzrost nakładów).

Ważne - zdaniem ekspertów - jest również wzmocnienie roli technologii cyfrowych w badaniach i innowacjach, wsparcie dla sztucznej inteligencji, robotyki i technologii kwantowych, ściślejsza współpraca między krajami członkowskimi a partnerami międzynarodowymi (w tym Chinami) oraz wspieranie młodych naukowców poprzez inwestowanie w rozwój talentów i promowanie innowacyjnych badań na wczesnym etapie kariery naukowej.

Podkreślono również potrzebę rozwoju europejskiej infrastruktury technologicznej - zarówno fizycznej, jak i cyfrowej - i większego udziału społeczeństwa obywatelskiego w określaniu priorytetów i wdrażaniu projektów.

Autorzy dokumentu zgodzili się, że aby osiągnąć zamierzone cele, konieczna jest gruntowna przebudowa większości założeń dotychczasowego programu Horyzont Europa. Trzeba zharmonizować działania na poziomie krajowym i unijnym: ustalać wspólne priorytety badawcze i lepiej koordynować zasoby oraz polityki, aby maksymalizować efekty i unikać rozproszenia działań. Działania te należy podjąć natychmiastowo. Tylko w ten sposób Europa będzie mogła skuteczniej odpowiadać na globalne wyzwania.

Pełny tekst raportu jest dostępny na stronie internetowej.  (PAP)

Katarzyna Czechowicz

kap/ bar/