UE: zażywanie antybiotyków w UE spada, ale konieczne są dalsze działania

Dane Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) opublikowano z okazji Światowego Tygodnia Wiedzy o Antybiotykach, obchodzonego od 18 do 24 listopada.

Oporność bakterii chorobotwórczych na powszechnie stosowane antybiotyki jest coraz większym wyzwaniem dla opieki medycznej na całym świecie. W ocenie Urzędu ds. Gotowości i Reagowania na Stany Zagrożenia Zdrowia (HERA) jest ona jednym trzech największych zagrożeń dla zdrowia, wymagających koordynacji na poziomie Unii Europejskiej.

Według danych Europejskiego Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) w Unii Europejskiej oraz w Islandii i Norwegii każdego roku z powodu zakażeń wywołanych drobnoustrojami opornymi na antybiotyki umiera ponad 35 tys. osób. Takie zakażenia generują w UE 1,5 mld euro dodatkowych kosztów związanych z opieką zdrowotną i utratą produktywności.

Jednym z głównych tego powodów jest nadużywanie antybiotyków oraz brak elementarnej wiedzy o tym, jak leki te działają. Sondaż Eurobarometru przeprowadzony w 27 państwach członkowskich od 21 lutego do 21 marca 2022 r. wykazał, że nadal aż połowa Europejczyków mylnie uważa, że antybiotyki zabijają wirusy. Tymczasem leki te działają wyłącznie na bakterie.

Pocieszające jest zatem, że zażywanie antybiotyków w Unii Europejskiej zaczęło spadać. Z danych ECDC wynika, że w ostatnim roku antybiotyki przyjęło 23 proc. respondentów, co stanowi najniższy odsetek od 2009 r. Waha się on jednak od 42 proc. na Malcie do 15 proc. w Szwecji i Niemczech.

„Wyraźnie to pokazuje, że działania państw członkowskich i Komisji na rzecz podnoszenia świadomości obywateli na temat ryzyka związanego z nadmiernym stosowaniem antybiotyków przynoszą korzyści; należy jednak zrobić o wiele więcej” – podkreśla się w opublikowanym z tej okazji komunikacie.

Z sondażu Eurobarometr wynika, że około 8 proc. antybiotyków przyjmowano bez recepty, choć są to leki wydawane wyłącznie na receptę. Są przyjmowane z domowych zapasów lub od innych osób, które je wykupiły na receptę, ale nie wykorzystały.

W efekcie wielu Europejczyków przyjmuje antybiotyki bez uzasadnienia, gdy doszło do zakażenia wirusowego. Badanie wykazało również niepokojący brak wiedzy na temat właściwego stosowania antybiotyków. Tylko 3 na 10 Europejczyków wiedziało, że niepotrzebne stosowanie antybiotyków sprawia, że nie są one skuteczne. Kurację antybiotykową powinno się przerwać dopiero po zakończeniu całego leczenia. Warto też pamiętać, że antybiotyki powodują działania uboczne, takie jak biegunki. Antybiotyki nie są skuteczne w leczeniu przeziębień, które zwykle wywoływane są przez wirusy.

Z danych ECDC wynika, że w latach 2016–2020 w UE/EOG znacznie wzrosła liczba zakażeń i zgonów spowodowanych opornością na środki przeciwbakteryjne. W latach 2017–2021 odnotowano również wzrost liczby i odsetka zgłoszonych inwazyjnych zakażeń wywołanych przez bakterie Klebsiella pneumoniae i Acinetobacter oporne na karbapenemy – grupę antybiotyków często stosowanych jako ostateczność.

W latach 2012–2021 konsumpcja środków przeciwdrobnoustrojowych u ludzi (w sektorach podstawowej opieki zdrowotnej i szpitali) spadła o 23 proc. Mimo że świadczy to o znacznym zmniejszeniu nieuzasadnionego stosowania tych leków, znacznie wzrosła również konsumpcja najpowszechniejszych antybiotyków, w szczególności w szpitalach. Na przykład w latach 2012–2021 konsumpcja karbapenemów w szpitalach wzrosła o 34 proc.

Według Komisji Europejskiej rosnące zagrożenie wskazuje na potrzebę zwalczania oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe za pomocą podejścia „Jedno zdrowie”, w którym uznaje się wzajemne powiązania między zdrowiem ludzi, zdrowiem zwierząt i środowiskiem. Na początku 2022 r. wprowadzono przepisy, które mają zapewnić skuteczność środków przeciwdrobnoustrojowych o kluczowym znaczeniu w medycynie dzięki zakazowi ich stosowania w weterynarii.

Komisja opublikowała również przegląd krajowych planów działania państw członkowskich dotyczących oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe. W przeglądzie stwierdzono, że wiele państw członkowskich odniosłoby korzyści z bardziej zdecydowanego stosowania podejścia „Jedno zdrowie” w tej kwestii, z uwzględnieniem wpływu antybiotyków na środowisko.

Zapowiedziano, że w pierwszej połowie 2023 r. Komisja zintensyfikuje działania w zakresie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe w proponowanym zaleceniu Rady oraz w ramach proponowanej zmiany prawodawstwa farmaceutycznego UE. W 2023 r. Unia rozpocznie wspólne działanie w zakresie oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe o wartości 50 mln euro z państwami członkowskimi, Norwegią, Islandią i Ukrainą w ramach Programu UE dla zdrowia.

W ramach unijnego programu badawczego „Horyzont 2020” przeznaczono ponad 690 mln euro na wsparcie badań naukowych i innowacji w tej dziedzinie. W pierwszych dwóch latach realizacji programu „Horyzont Europa” na 13 projektów badawczych dotyczących oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe przeznaczono 32,5 mln euro. (PAP)

Autor: Zbigniew Wojtasiński

zbw/ ekr/