Gwiazdy widać z Niepołomic

Młodzieżowe Obserwatorium Astronomiczne im. Kazimierza Kordylewskiego w Niepołomicach jest finalistą w kategorii Instytucja w XIV edycji konkursu Popularyzator Nauki, organizowanego przez serwis Nauka w Polsce oraz Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

ABERRACJOM CHROMATYCZNYM – ZDECYDOWANE NIE

Od 1964 roku placówka popularyzuje astronomię, a także geografię, astrofotografię, naukę o przestrzeni. Młodzieżowe Obserwatorium Astronomiczne (MOA) jest obecnie prowadzone przez Urząd Miasta i Gminy Niepołomice. W ostatnich dziesięciu latach zatrudniało od 8 do 13 nauczycieli. Przy Obserwatorium od 2010 roku działa Planetarium.

Unikać żargonu naukowego – to ważna zasada w popularyzacji nauk przyrodniczych. Nauczyciele z obserwatorium unikają stosowania terminów specjalistycznych w kontaktach z publicznością, szczególnie z dziećmi i młodzieżą. Zastępują je pojęciami potocznymi i analogią. Zamiast mówić o „aberracji chromatycznej” omawiają barwne obwódki wokół obiektów, zauważalne w okularze teleskopu - objaśniając ich pochodzenie po prostu wadami optyki.

W wyjaśnianiu trudnych kwestii pomagają popularyzatorom modele. Goście Obserwatorium mogą podnieść prawdziwy kilkukilogramowy meteoryt, zaś kiedy jest mowa o ukształtowaniu powierzchni planet i ich księżyców - obejrzeć skalowane trójwymiarowe modele krateru księżycowego „Kopernik” oraz wulkanu marsjańskiego „Olympus Mons”. Szczególnie zyskują na tym osoby niewidome – modele są przygotowane tak, aby można było poznawać je dotykiem.

Analogie pozwalają odejść od zaawansowanej matematyki bądź fizyki i wytłumaczyć podstawy niezwykle trudnych zjawiska. Fale grawitacyjne można na przykład przyrównać do fal rozchodzących się na powierzchni cieczy, zaznaczając równocześnie, że te pierwsze nie potrzebują nośnika, czyli rozchodzą się nawet w pustej przestrzeni. Chodzi o to, aby wykorzystać wiedzę słuchaczy, aby objaśnić zagadnienia dotyczące dramatycznie różnych skal czasowych albo zachodzących w ekstremalnych warunkach fizycznych.

„Analizując zjawisko nieważkości, pokazujemy spadek swobodny wagi sprężynowej, wykonanej ze zwykłej zabawkowej sprężyny – wyliczają popularyzatorzy w swoim zgłoszeniu konkursowym. - Objaśniając kwestię ruchu Księżyca i jego synchronicznego obrotu wokół osi wykonujemy w dwuosobowym składzie taneczny układ, demonstrujący ten fakt. Kiedy zachodzi potrzeba wyjaśnienia problemu transportu energii w atmosferze gwiazdy, prosimy kilka osób, aby utworzyły grupę i razem przeszły kilka kroków, demonstrując w ten sposób zjawisko konwekcji.”

OSOBISTA INTERAKCJA, CZYLI WYBIJ SOBIE KRATER

Według dydaktyków obserwatorium istotą popularyzacji astronomii jest umożliwienie publiczności osobistego oglądu obiektów astronomicznych – w dzień Słońca, czasami Księżyca i Wenus, a w nocy zarówno naturalnych, jak i sztucznych „świecideł niebieskich”.

Zespół nauczycieli używa kilkunastu różnej klasy lunet i teleskopów. Każdy chętny uczestnik zajęć może ustawiać teleskop na wybrany obiekt, samodzielnie regulować ostrość widzenia, dobierać okular stosownie do potrzeb, a bardziej zaawansowani dostają do rąk piloty sterujące teleskopami.

Dzieci poznają naukę głównie podczas zabaw plastycznych. Powodzeniem wśród najmłodszych cieszy się samodzielne wykonywanie kraterów księżycowych. Nieco starsi z zapałem kleją modele zegarów słonecznych i kalibrują klepsydry piaskowe, a najstarsi przy pomocy własnoręcznie wykonanych spektroskopów klasyfikują źródła światła.

Popularyzatorzy są autorami wielu cennych fotografii obiektów i zjawisk astronomicznych, z których korzystają podczas zajęć. Są to m.in. zdjęcia całkowitych zaćmień Słońca oraz wystawa „Wszystkie kolory żywej Ziemi”. Obserwatorium we współpracy z Centrum Nauki Kopernik w Warszawie prowadzi Klub Młodego Odkrywcy - inicjatywę, której celem jest zdobywanie przez uczestników zajęć - wiedzy, kompetencji i umiejętności dzięki samodzielnemu doświadczaniu oraz eksperymentowaniu.

NOCLEG NA NIEPRZESPANĄ NOC

W imprezach masowych organizowanych przez MOA uczestniczą niejednokrotnie setki osób. Podczas Małopolskiej Nocy Naukowców we wrześniu 2018 roku placówkę odwiedziło około tysiąca gości, w ciągu każdego roku jest to kilkanaście tysięcy osób. Rok szkolny 2017/2018 wiązał się z organizacją rozmaitych zajęć dla ponad 18 tysięcy osób. Obserwatorium przy każdej okazji organizuje pokazy i obserwacje teleskopowe nieba oraz zajęcia warsztatowe na imprezach popularnonaukowych, zlotach piknikach i festiwalach nauki. Od 2010 r. prowadzi też codzienne letnie pogadanki na antenie rozgłośni radiowej RMF Classic.

MOA dociera ze swoim przekazem także do czytelników „Gazety Niepołomickiej” i pism związanych z astronomią oraz do internautów. Blog internetowy Młodzieżowego Obserwatorium Astronomicznego zawiera teksty popularnonaukowe z dziedziny astronomii, geografii, fizyki i innych nauk przyrodniczych, przygotowywane nie tylko przez nauczycieli, ale i przez młodzież uczestniczącą w zajęciach. Stałych subskrybentów ma też kanał „MOA Obserwatorium” w serwisie internetowym YouTube.

Choć swój przekaz dydaktycy adresują do szerokiej publiczności, szczególną opieką otaczają uczniów wybitnie zdolnych lub silnie ukierunkowanych na rozwój własnych zainteresowań w dziedzinie astronomii i nauk pokrewnych. W MOA odbywają się zajęcia edukacyjne dla grup szkolnych oraz osób indywidualnych. Zajęcia astronomiczne mogą być połączone z noclegiem i możliwością nocnych obserwacji nieba.

Od wielu lat w każdy czwartek, przy sprzyjającej pogodzie każdy może bezpłatnie uczestniczyć w wieczornych pokazach i obserwacjach nieba. W każdą sobotę prowadzony jest dla osób indywidualnych otwarty seans w Planetarium. MOA organizuje publiczne pokazy wyjątkowych zjawisk astronomicznych.

Popularyzatorzy starają się również prostować błędne sądy, jakie od czasu do czasu wchodzą do powszechnego obiegu za sprawą mediów. Na konferencjach dotyczących popularyzacji astronomii zdobywają inspiracje i dzielą się własnymi pomysłami na popularyzację. Mogą je potem „podać dalej” podczas seminariów i szkoleń dla nauczycieli przedmiotów przyrodniczych. W czasie wolnym od szkoły organizują obozy astronomiczne dla uczniów. Młodych pasjonatów zabierają nawet na zagraniczne ekspedycje – tam, gdzie można obejrzeć całkowite zaćmienie Słońca lub obserwować meteory.

PAP – Nauka w Polsce

kol/ agt/