Zmiany klimatu odbierają sens ludowym przysłowiom

Naukowcy z Institut de Ciència i Tecnologia Ambientals z Universitat Autònoma de Barcelona (ICTA-UAB) zaprezentowali nowatorski sposób wykorzystania lokalnej wiedzy zawartej w popularnych przysłowiach do badania wpływu zmian klimatu na skalę lokalną.

Badania zostały przeprowadzone na południu Hiszpanii, w Sierra Nevada. To miejsce idealne do badania zmian klimatu z perspektywy miejscowej ludności z dwóch powodów. Po pierwsze regiony górzyste należą do ekosystemów najbardziej wrażliwych na zmiany klimatu, po drugie Sierra Nevada była historycznie regionem, w którym lokalna wiedza miała ogromne znaczenie dla gospodarki wodnej i produkcji rolnej.

Tradycyjnie metody prognozowania pogody miały kluczowe znaczenie dla radzenia sobie z jej zmiennością. „Byłam pod szczególnym wrażeniem licznych wskaźników (chmury, wzory wiatru, zachowania zwierząt), dzięki którym do dzisiaj prognozują pogodę ludzie w okolicy” - mówi kierująca badaniami María Garteizgogeascoa. Współpracowali z nią Victoria Reyes-García i David García del Amo z ICTA-UAB

Chociaż dawne wskazówki są nadal stosowane przez mieszkańców, ich postrzegana wiarygodność zmienia się. „Nie zwracam już uwagi na sygnały z wody, ponieważ nie są one już wiarygodne” lub „W przeszłości zachowanie bydła pozwalało przewidywać deszcz; ale teraz (...) deszcz jest nieprzewidywalny” –to niektóre wypowiedzi mieszkańców Sierra Nevada, którzy brali udział w tym badaniu.

W badaniu wykorzystano zawarte w lokalnych przysłowiach informacje do zbadania wpływu zmian klimatu na takie klimatyczne aspekty środowiska jak opady, aspekty fizyczne - jak pokrywa śnieżna oraz aspekty biologiczne - jak okresy kwitnienia.

Na przykład przysłowie „Todos los Santos la nieve en los altos, por San Andrés la nieve en los pies” (We Wszystkich Świętych śnieg na wysokościach, na świętego Andrzeja śnieg na nogach ”) wskazuje na pojawienie się i obfitość pokrywy śnieżnej. Zgodnie z przysłowiem, na początku listopada (Todos los Santos, czyli dzień Wszystkich Świętych obchodzony jest 1 listopada) na szczytach gór można znaleźć śnieg, a pod koniec miesiąca (dzień św. Andrzeja, 30 listopada) zwykle pojawia się on w dolinach.

Wielu uczestników stwierdziło, że przysłowie ledwo odzwierciedla obecną sytuację, ponieważ śnieg pojawia się teraz później i jest mniej obfity. Także dane naukowe i literatura regionu wskazują na opóźnienia opadów śniegu.

Przysłowie „Septiembre o lleva los puentes o seca las fuentes” (Wrzesień albo zabiera mosty, albo osusza fontanny) opisuje zmienność opadów we wrześniu. Wrzesień może być porą roku, w której albo dużo pada (mosty są niszczone przez powódź), albo ledwie pada (fontanny wysychają). Uczestnicy wyjaśnili, że również to przysłowie nie jest już dokładne, ponieważ we wrześniu prawie nie ma deszczu. To samo można powiedzieć o 19 z 30 przysłów użytych w badaniu.

Co więcej, niektóre z badanych przysłów dostarczyły informacji o skutkach zmian klimatu, których naukowcy jeszcze nie opisali. Na przykład powiedzenie "Cuando vienen los vilanos es conclusion del verano" - "Kiedy nadchodzą latające nasiona, jest koniec lata" mówi o okresie kwitnienia (koniec sierpnia, początek września) ostu i innych roślin, które wytwarzają małe puszyste nasiona transportowane przez wiatr. To przysłowie zostało uznane przez większość uczestników za niedokładne z powodu różnic w okresach kwitnienia. Nie udało się jednak znaleźć lokalnej literatury opisującej te różnice.

Chociaż wybrane przysłowia były nadal ogólnie dobrze znane, wielu ankietowanych uważało je obecnie za niedokładne. Szczególnie osoby starsze i pracujące w rolnictwie czy leśnictwie uważały, że przysłowia, którymi kierowano się w przeszłości nie są już wiarygodne. Badanie dokumentuje, w jaki sposób postrzeganie braku dokładności idzie w parze z trendami udokumentowanymi w lokalnej, regionalnej i naukowej literaturze oraz wpływem zmian klimatu udokumentowanym przez Globalne Obserwatorium Zmian ustanowione na tym obszarze w 2007 r.

„Bardzo niewiele prac, a żadna w Hiszpanii, podjęło się badania zmian klimatu w lokalnych skalach poprzez piosenki, opowiadania lub przysłowia. Jednak ta praca pokazuje, że pomimo pewnych ograniczeń, tradycyjne sposoby kodowania lokalnej wiedzy mogą być przydatnym źródłem i szansą na kontakt z lokalnymi społecznościami. Podczas mojej pracy w terenie przysłowia okazały się przydatnym narzędziem do zaangażowania uczestników w dyskusje na temat zmian klimatu ” - mówi María Garteizgogeascoa.

Według badaczki Victorii Reyes-Garcíi „Przy braku danych meteorologicznych z przeszłości tradycyjna wiedza zgromadzona w przysłowiach i innych formach wiedzy popularnej może być alternatywnym źródłem informacji do zrozumienia wpływu zmian klimatu”. (PAP)

Autor: Paweł Wernicki

pmw/ ekr/