Ukazał się ostatni tom pierwszej monografii historii polskiej medycyny

Zadziwiające, że choć jest w Polsce wielu historyków medycyny, to żaden z nich nie podjął się opracowania historii medycyny polskiej. Dokonał tego emerytowany chirurg prof. Wojciech Noszczyk, który przez 25 lat kierował I Katedrą i Kliniką Chirurgii Ogólnej i Naczyniowej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Jest on również autorem wielu rozdziałów tego monumentalnego opracowania.

„Pierwszą próbę całościowego opracowania historii medycyny polskiej podjęto pod koniec lat 20. XX w. w Krakowie. Nic z tego jednak nie wyszło” – powiedział w rozmowie z PAP prof. Noszczyk. W 1928 r. spotkali się ówcześni profesorowie historii i filozofii medycyny: Władysław Szumowski, Adam Wrzosek, Stanisław Trzebiński oraz Henryk Nusbaum.

Prof. Szumowski zobowiązał się wtedy do napisania ogólnej historii medycyny i słowa dotrzymał. W 1930 r. ukazało się pierwsze wydanie „Historii medycyny filozoficznie ujętej” (wznawiana wielokrotnie, ostatnio przed kilkoma laty). Historia medycyny polskiej, którą mieli się zając pozostali specjaliści, nigdy jednak nie powstała.

Prof. Zdzisław w Gajda, wieloletni kierownik Katedry Historii Medycyny Collegium Medicum UJ, pisze w posłowiu „Dziejów…”, że po II wojnie zdeprecjonowano w Polsce historię medycyny. „To nie był czas na powstanie syntezy dziejów medycznych w Polsce” – twierdzi specjalista.

Pisano jedynie o rozwoju poszczególnych specjalności w naszym kraju, np. okulistyki, kardiologii, stomatologii czy farmakologii. Ukazały się również liczne biografie, jak choćby „Sylwetki chirurgów polskich” czy „Słownik lekarzy XX w.” oraz „Polski wkład w medycynę polską”. „Nie możemy narzekać na brak opracowań w tym zakresie” – przyznaje prof. Noszczyk.

Po zmianach społeczno-gospodarczych na początku lat 90. XX w. historia medycyny znowu zaczęła się rozwijać, ale żaden ze specjalistów zawodowo zajmujących się tą dziedziną nie odważył się pokierować opracowaniem monografii polskiej medycyny.

„Obawiano się, że będzie to wyczerpujące i wieloletnie przedsięwzięcie” – komentuje prof. Noszczyk. Specjalista dodaje jednak, że część z nich współtworzyła „Dzieje medycyny w Polsce”. Są oni autorami niektórych rozdziałów - np. prof. Ryszard W. Gryglewski, obecny kierownik katedry historii medycyny CM UJ.

Prof. Gajda sugeruje, że prof. Noszczyk podejmując się opracowania tej monografii nie do końca wiedział, na co się porywa. „Ktoś inny nie przystąpiłby do wykonania tak trudnego zadania” – podkreśla. Specjalista zwraca również uwagę, że ten brak doświadczenia redaktora naukowego wyszedł temu dziełu na dobre, przede wszystkim dzięki temu ono w ogóle istnieje.

Prof. Noszczyk powiedział PAP, że dzieje medycyny polskiej opatrzono kontekstem polityczno-gospodarczym, bo miał on istotny wpływ na jej rozwój. Został opisany w pierwszych rozdziałach poszczególnych tomów monografii. „To nie jest książka popularnonaukowa, lecz opracowanie naukowe, wszystkie teksty oparto na znajdujących się w archiwach wiarygodnych źródłach” – podkreśla.

Specjalista dodaje, że zrezygnowano ze zbyt szczegółowego ujęcia biograficznego historii medycyny polskiej. „Powstało już dużo biografii polskich lekarzy, poza tym rozpisywanie się o ich życiu sprawiłoby, że książka byłaby zbyt obszerna. Oczywiście, nie mogliśmy pominąć twórców polskiej medycyny, ale skupiliśmy się przede wszystkim na rozwoju poszczególnych dziedzin naszej medycyny” – wyjaśnia specjalista.

Prof. Gajda uważa, że dzieło, które powstało pod redakcja prof. Noszczyka nie zamyka, lecz otwiera dalszy etap historiografii medycyny polskiej. Obejmuje ono okres powojenny: od 1944 r. do 1989 r. Sam autor przyznaje, że już otrzymuje liczne zapytania, kiedy postanie kolejny, czwarty tom monografii obejmujący najnowsze dzieje polskiej medycyny, po 1989 r. W tym okresie rozwija się ona niezwykle szybko nadrabiając wieloletnie zaległości i - podobnie jak w okresie międzywojennym -współuczestniczy w najnowszych osiągnięciach światowej medycyny.

Prof. Noszczyk twierdzi, że raczej nie podejmie się opracowania kolejnego tomu „Dziejów...”. „To pozostawiam już innym specjalistom” – powiedział w rozmowie z PAP. Ale komu?

„Potrzeba wytrwałych pracowników, nie goniących za indeksem ocen, lecz takich, którzy są w stanie poświęcić kilkuletni trud jednemu tylko zagadnieniu. Czy miałoby to stać zadaniem emerytów?” – pyta prof. Gajda.

Prof. Noszczyk jest autorem i współautorem wielu książek z zakresu medycyny oraz zdrowia. W 2005 r. ukazała dwutomowa „Chirurgia”, a w 2011 r. kolejne wydanie „Zarysu dziejów chirurgii polskiej”.

Zbigniew Wojtasiński (PAP)

zbw/ agt/