Nauka w czasach Brexitu

Jan Czochralski, Kazimierz Funk, Leon Lichtenstein - co łączy te trzy wielkie nazwiska polskiej nauki? Każdy z nich część naukowego życia spędził w Berlinie. To miasto zapewne wpłynęło na ich naukowy rozwoju, czy to dając im możliwość pracy w lokalnych firmach, czy uczestnictwa w zespołach badawczych. Wymienieni naukowcy częściowo działali w Niemczech w czasach, gdy Polska nie istniała na mapach kontynentu.

Nauka nie zna granic. I nawet po wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej tamtejsi naukowcy z będą się zapewne kontaktować z kolegami z kontynentu i z nimi współpracować. Tak wyglądało to ponad sto lat temu, gdy nikt nie śnił o Unii Europejskiej, tak będzie i teraz.

Nauka nie zna granic, a jeśli już je napotyka - z reguły szybko przekracza. Język nauki jest uniwersalny i ponadpolityczny. Prawdziwa nauka nie będzie się rozwijać w izolacji, bez dopływu świeżych pomysłów, różnorodności, bez burzy mózgów, importu szalonych i nieprawdopodobnych koncepcji. Nauka nie istnieje bez otwartości na to, co nowe, bez sprzeczek i dyskusji.

Przykład? Wspomniany biochemik Kazimierz Funk (1884-1967), twórca terminu "witaminy", a przy okazji - ich odkrywca. Urodził się w Warszawie, zmarł w Nowym Jorku, a jego życie wypełniły podróże po świecie: ośrodkach w Zurychu, Berlinie, Paryżu. Czy odkryłby witaminy, gdyby nie mobilność? Czy spotkałby ludzi, z którymi miałby szansę odbywać rozmowy, inspirujące go jako naukowca?

Przykład drugi to Jan Czochralski (1885-1953), wynalazca powszechnie stosowanej do dziś metody otrzymywania monokryształów krzemu - podstawy procesu produkcji mikroprocesorów. Rozpiera Polaków duma, że gdyby nie on - nie mielibyśmy komputerów i smartfonów. Rzadko się jednak podkreśla, że kilkanaście lat Czochralski przepracował w niemieckich laboratoriach kilku firm, a potem - na Królewskiej Politechnice Berlińskiej. Czy dokonałby swojego odkrycia ślęcząc całe życie w jednym zakurzonym gabinecie, obracając się w jednym zaledwie gronie?

Wreszcie Leon Lichtenstein (1878-1933) - to urodzony w Warszawie matematyk, który przez ponad 20 lat działał w Berlinie. Był twórcą jednego z najważniejszych niemieckich czasopism matematycznych "Mathematische Zeitschrift", które ukazuje się nieprzerwanie od 80 lat…

Brexit to nie koniec świata. Zapewne brytyjscy naukowcy dadzą sobie radę lepiej niż nasi w czasach, gdy Polska nie istniała na mapach. Wyspiarze są jednak pełni obaw. Kilka miesięcy przed feralnym referendum "Nature" przeprowadziło ankietę wśród ponad 900 brytyjskich naukowców. Aż 83 proc. z nich opowiedziało się za pozostaniem w UE. Trudno się dziwić, bo wielu z nich korzysta z wielomilionowych porozumień, umożliwiających współpracę z ośrodkami na kontynencie (np. w ramach programu Horyzont 2020).

Szef resortu nauki Zjednocznego Królestwa Jo Johnson w swoim oświadczeniu uspokaja, że zagraniczni studenci przyczyniają się do doskonałości brytyjskich uczelni. Nadal będą się mogli tam kształcić w ramach różnych programów, np. Erasmus+ (ale tylko do 2017 r. - co będzie potem, nie wiadomo). Wyspiarze mogą też (na razie) składać wnioski do Horyzontu 2020. Nagłych decyzji nikt podejmować nie będzie. "Może Brexit nie będzie dotyczył świata nauki?" - wydaje się z nadzieją sugerować minister.

Wiele wskazuje na to, że godząc się na wyjście z UE Wielka Brytania traci "niepodległość" nauki, która polega na usuwaniu barier dzielących naukowców. Zrobiła krok wstecz w stronę izolacjonizmu, który nigdy nie był dla niej dobry. Nauka nie zna granic - tylko bez nich naprawdę ma sens.

Szymon Zdziebłowski

Podczas przygotowywania tekstu korzystałem z artykułu “+Mój dziadek studiował w Berlinie…+. Polacy w dziejach społeczności akademickiej Berlina” autorstwa Jarosława Suchoplesa opublikowanego w tomie “My, berlińczycy!” (2009) pod red. Roberta Traba w ramach projektu Centrum Badań Historycznych PAN w Berlinie.