PAN "z zaskoczeniem" o propozycji swojej reformy, przygotowanej przez Komitet Polityki Naukowej

Władze PAN odniosły się w ten sposób we wtorek do dokumentu przygotowanego przez Komitet Polityki Naukowej (KPN) - organ opiniodawczo-doradczy przy Ministrze Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Chodzi o propozycje dotyczące reformy PAN, przedstawione ministrowi nauki w końcu kwietnia. Według komitetu instytuty naukowe, zwłaszcza instytuty PAN, wymagają radykalnej zmiany funkcjonowania.

KPN proponuje dwie główne zmiany. Jedną z nich jest umożliwienie zmian struktury i funkcjonowania instytutów PAN i ograniczenie ich liczby do tych, "w których działalność naukowa zbliża się do poziomu dobrych instytutów europejskich lub go przewyższa".

Instytuty PAN z najwyższą kategorią (A+ oraz nieliczne z kat. A) miałyby automatycznie wejść w skład nowego Towarzystwa Marii Skłodowskiej-Curie (TMSC) - organizacji samodzielnej, z pełną autonomią i budżetem. Pozostałe instytuty dostałyby czas na restrukturyzację, która pozwoli osiągnąć odpowiednio wysoką jakość badań naukowych. Instytuty, które ich nie spełnią, powinny być dołączone do uczelni - za jej zgodą.

"Niezrozumiałe jest tolerowanie funkcjonowania jednostek, które otrzymują bardzo niskie kategorie naukowe w wyniku kolejnych ewaluacji. Wydaje się też nieracjonalne, że przez ponad 30 lat wolnej Polski zamknięto tylko jedno centrum PAN (Instytut Ekologii) i nie stworzono żadnego nowego instytutu. Brak zmian w składzie instytutów PAN i tematyce prowadzonych przez nich badań kontrastuje z dynamiczną naturą nowoczesnej nauki oraz zmieniającymi się wyzwaniami naukowymi, technologicznymi i społecznymi" - napisano w stanowisku KPN.

Koniecznym elementem są międzynarodowe Komitety Doradcze, które będą ewaluować działalność grup badawczych oraz prowadzić konkursy na kierowników grup i na dyrektora instytutu. Instytuty TMCS powinny mieć prawo uczestniczenia w szkołach doktorskich i zatrudniania doktorantów, bez prawa do przyznawania stopni naukowych (to leżałoby w gestii współpracujących z nimi uczelni) - zaproponował KPN.

Rozwiązanie to jest wzorowane na sieciach naukowych niemieckich (towarzystwo Maksa Plancka) i francuskich (CNRS).

Drugim kluczowym elementem reformy PAN proponowanej przez KPN jest oddzielnie instytutów PAN od korporacji członków Akademii. Większość z nich (ponad 70 procent) pracuje obecnie na uczelniach i nie ma bezpośrednich związków z instytutami PAN - zaznaczono.

"Członkowie PAN zatrudnieni na uczelniach koncentrują się na promowaniu i dobrym funkcjonowaniu własnych jednostek. W sytuacji wspólnej ewaluacji wszystkich podmiotów naukowych, uczelni i instytutów PAN, tworzy to bardzo poważny konflikt interesów" - zauważa komitet.

Propozycje KPN zostały przyjęte przez środowisko Polskiej Akademii Nauk z "zaskoczeniem", które wyrażono w przyjętym we wtorek 19 maja stanowisku Prezydium PAN.

"Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami z Panem Jarosławem Gowinem, Wiceprezesem Rady Ministrów i Ministrem Nauki i Szkolnictwa Wyższego (...) władze Polskiej Akademii Nauk rozpoczęły przygotowania do konsultacji w ramach środowiska PAN trzech koncepcji reformy PAN wskazanych przez MNiSW w tym piśmie. Propozycje zawarte w dokumencie przygotowanym przez Komitet Polityki Naukowej nie odnoszą się do żadnej z tych koncepcji" - czytamy w piśmie sygnowanym przez prezesa PAN prof. Jerzego Duszyńskiego.

Prezydium PAN wyraziło też "pełne poparcie dla stanowiska zespołu do spraw opracowania założeń do projektu oraz projektu nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk"

Dyskusja dotycząca reformy PAN trwa od lat. Prezes PAN proponował już wcześniej, by w ramach reformy powołać Uniwersytet Polskiej Akademii Nauk (PAN); powstał też pomysł stworzenia konsorcjów z uczelniami lub szkół doktorskich. Jeszcze w 2017 r. prof. Duszyński zaznaczał, że nad koncepcjami reformy pracują w PAN różne grupy. "Toczy się bardzo żywa dyskusja. Ja wiem o co najmniej trzech jeszcze dodatkowych inicjatywach" - nadmienił wówczas.

Dotychczasowe propozycje KPN w swoim stanowisku uznało jednak za "niewystarczające". "Niektóre z tych propozycji, choć mogą częściowo usprawnić działalność PAN, jedynie częściowo modyfikują strukturę Akademii. Inne w istocie jedynie petryfikują dotychczasowy system" - ocenia KPN.

O potrzebie reformy akademii wiele razy wspominał były minister nauki Jarosław Gowin. W lipcu 2019 r. mówił on, iż jego resort oczekiwał, aby to z wnętrza samej Akademii wyszły propozycje jej postulowanego kształtu. "Niestety nie doczekaliśmy się tego. Widać, że środowisko Akademii jest wewnętrznie mocno podzielone co do tego, jak wyobraża sobie własną przyszłość" – uznał wówczas. "Gwarantuję, że będzie to również w dialogu ze środowiskiem naukowym. Na pewno w nowej kadencji przygotujemy nową ustawę, która na nowo zdefiniuje zadania i misję PAN" – zapowiedział. 

PAP - Nauka w Polsce, Anna Ślązak

zan/