Od Attenborough do Batmana, czyli inspiracje dla nazw nowych gatunków zwierząt

Co roku naukowcy odkrywają na całym świecie tysiące nowych gatunków zwierząt. Tylko np. w 2011 roku odkryć takich było około 14 tysięcy.

Od odkrycia do formalnego opisania gatunku jest długa droga. "Trzeba dla takiego gatunku wyznaczyć chociażby osobnika typowego, inaczej holotyp, czyli wzorzec gatunku" - tłumaczy w rozmowie z PAP dr Piotr Jóźwiak z Katedry Zoologii Bezkręgowców i Hydrobiologii Uniwersytetu Łódzkiego.

Gatunek powinien posiadać również diagnozę - zestaw cech, które pozwolą odróżnić go od pozostałych gatunków w obrębie danego rodzaju. To wszystko jest poparte serią ilustracji, zdjęć, ale też szczegółowym opisem morfologicznym.

Jedną z kwestii mniej czasochłonnych, ale ważnych w tym procesie taksonomicznym, jest nadanie nowemu gatunkowi nazwy. Należy jednak zapomnieć o nazwach potocznych czy rodzimych. Dlaczego? Tłumacząc to, dr Jóźwiak podaje pająka krzyżaka, który po angielsku nazywa się cross spider, a po niemiecku - Gartenkreuzspinne. "Możemy sobie wyobrazić, że w każdym języku na świecie nazwa tego gatunku będzie brzmiała inaczej. My szukamy czegoś uniwersalnego, a tak naprawdę uniwersalna nazwa naukowa to jest nazwa łacińska: Araneus diadematus. Spotykamy się z zapożyczeniami w nazwach oficjalnych z greki czy coraz częściej z języków współczesnych, ale muszą one być zlatynizowane" - podkreślił.

Nazewnictwo organizmów powinno być możliwie uniwersalne i jednolite. Warunek ten można zachować, stosując Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Zoologicznej, czyli zbiór zasad określających zasady tworzenia nazwy. Najbardziej podstawową kwestią w nazewnictwie gatunków, poza językiem, jest binominalność nazwy, inaczej - dwuczłonowość. Prawidłowa nazwa składa się z nazwy rodzajowej oraz nazwy gatunkowej.

Kodeks precyzuje wiele aspektów nomenklatury. "Taka nazwa nie może być zbyt długa, czyli łatwa do zapamiętania i wymówienia. Innym dosyć istotnym aspektem jest to, że nie powinna mieć charakteru obraźliwego. Czyli jeśli decydujemy się zadedykować gatunek komuś, opisać na cześć jakieś osoby, to powinna być w tym przypadku dobra intencja" - podkreślił dr Jóźwiak.

Przy nadawaniu nazw nowym gatunkom zwierząt naukowcy sięgają po różne inspiracje. Przodują nazwy o charakterze informacyjnym – sugerujące, jak gatunek może wyglądać. Przykładem może być dosyć pospolity gatunek mrówki hurtnicy. Ma ona czarny kolor, co dosłownie oddaje jej łacińska nazwa - Lacius niger.

Często spotyka się również nawiązanie do miejsca występowania określonego gatunku.

Bywa, że nazwa wprowadza w błąd - tak jest np. w przypadku żaby Litoria caerulea (caeruleus oznacza błękitny). Dr Jóźwiak tłumaczy, że żywe płazy z tego gatunku są jaskrawozielone. Rozbieżność pomiędzy nazwą a wyglądem wzięła się z faktu, że gatunek został opisany na podstawie okazów konserwowanych w alkoholu, który spowodował odbarwienie zielonej żaby do koloru niebieskiego.

W nomenklaturze zoologicznej nie brakuje gatunków, które nazwę wzięły od nazwisk różnych postaci, np. świata nauki. Przykładem jest kopalna ryba Materpiscis attenboroughi, nazwana na cześć popularyzatora nauk przyrodniczych, Davida Attenborough.

Mogą być też gatunki opisane na cześć postaci ze świata sztuki, jak choćby skorupiak Cirolana mercuryi (na cześć Freddiego Mercury`ego), czy rodzaj wieloszczetów Bobmarleya, którego korona czułków skojarzyła się badaczom z dredami ikony regga - Boba Marleya.

Wiele gatunków została nazwana na cześć bohaterów popkultury: ryba Otocinclus batmani swoją nazwę zawdzięcza obecności na płetwie ogonowej wzoru przypominającego znak nietoperza znany z filmu albo komiksu o Batmanie. Z kolei nazwa chrząszcz Agathidium vaderi pochodzi od skojarzenia kształtu głowy tego gatunku i hełmu Dartha Vadera.

Dr Jóźwiak mówi również o polskich badaniach taksonomicznych i Benedykcie Dybowskim, znanym przyrodniku specjalizującym się w faunie jeziora Bajkał, zwłaszcza w faunie skorupiaków Amphipoda. Był on m.in. autorem opisów 116 nowych gatunków. Najciekawszy był schyłek jego kariery, kiedy opisując nowe organizmy, konstruował on bardzo długie nazwy gatunkowe. Najdłuższa liczyła aż 52 litery! Później - zgodnie z zapisami kodeksu o niestosowaniu bardzo długich nazw - zostały one unieważnione.

Inną ciekawą postacią zajmującą się taksonomią był Wilhelm von Blandowski - urodzony się w Gliwicach (w rodzinie o polskich korzeniach) podróżnik, badacz fauny australijskiej i I kurator Muzeum Historii Naturalnej w Melbourne.

Zasłynął przede wszystkim z konfliktu z członkami towarzystwa naukowego Royal Society of Victoria. Chcąc ubliżyć swoim oponentom, von Blandowski postanowił opisać nowe dla nauki gatunki ryb właśnie "na ich cześć" - mówi dr Piotr Jóźwiak. Jeden z gatunków, dedykowany pastorowi Bleasdale’owi, on scharakteryzował jako "oślizgłą rybę żyjącą w mule", drugi - na cześć dr. Eads’a - określił jako "posiadający duży brzuch i ostre kolce". W konsekwencji konfliktu Blandowski musiał opuścić Australię.

PAP - Nauka w Polsce, Kamil Szubański 

szu/ zan/