"Chrzest Polski w źródłach archeologicznych" - popularnonaukowo o pracy badaczy przeszłości

Od końca lat 40. do lat 60. XX wieku w całej Polsce prowadzono na szeroką skalę tzw. badania milenijne, których celem było rozpoznanie głównych centrów władzy piastowskiej. Archeolodzy uzyskali wtedy wiele danych na temat dziejów państwa polskiego w początkowych fazach jego istnienia. Najpierw badania prowadziło Kierownictwo Badań nad Początkami Państwa Polskiego. Szeroko zakrojonym wykopaliskom towarzyszyła chęć uczczenia 1000-lecia państwa polskiego i jego chrztu.

To właśnie dziedzictwo kulturowe, które zostało odkryte w czasie "badań milenijnych", jak i okoliczności tych prac, zostało zaprezentowane w nowej książce "Chrzest Polski w źródłach archeologicznych".

Sedno publikacji stanowią wywiady z archeologami, m.in. z prof. Bogusławem Gedigą czy prof. Martą Młynarską-Kaletynowa - uczestnikami "badań milenijnych". Całe to przedsięwzięcie komentują inni: prof. Przemysław Urbańczyk, dr Tadeusz Baranowski, prof. Sławomir Moździoch, prof. Jacek Lech, prof. Michał Kara.

Było to wyjątkowe - ze względu na olbrzymią skalę - przedsięwzięcie archeologiczne w powojennej Polsce - podkreślają cytowani w książce naukowcy. Oprócz archeologów wzięli w nim udział również historycy czy etnolodzy.

"Przede wszystkim były one milowym krokiem w rozwoju archeologii średniowiecznej w Polsce" - stwierdził prof. Andrzej Buko. Jak dodał, w efekcie nastąpił potężny przyrost wiedzy. Do dzisiaj "stanowi on fundament tego, czego uczymy studentów oraz podstawę wiedzy na temat początków miast, państwowości, ośrodków kultu religijnego czy najstarszej architektury" - mówi w książkowym wywiadzie profesor.

Duża część ówczesnych wykopalisk prowadzona była na tzw. ziemiach odzyskanych - zwraca uwagę naukowiec - co było naturalną tendencją do uzasadnienia słowiańskości ziem zachodnich.

"Trzeba powiedzieć, że tzw. badania milenijne stały się fundamentem polskiej archeologii w nowoczesnym wydaniu. Było to ogromne przedsięwzięcie, do którego zostali zaangażowani absolutnie wszyscy archeolodzy czynni w okresie dwudziestu lat pod drugiej wojnie światowej" - mówi cytowany w książce prof. Przemysław Urbańczyk. Podkreślił, że od tamtego pory podobnego programu w Polsce nie było. 

Jednocześnie zwraca on uwagę na opinie, że naukowców-archeologów wciągnięto w ten sposób w grę polityczną, co - ze względu na skupienie wykopalisk w obrębie "ziem odzyskanych" - było "cynicznym posunięciem reżimu komunistycznego".

Z powodu powiązania programu "badań milenijnych" z datą 966 nastąpiło zderzenie interesów między Kościołem a rządem komunistycznym. "W Kościele mówiono o chrzcie Polski, a na oficjalnych uroczystościach - wyłącznie o początkach Państwa Polskiego. Była to jedna data, a nadano jej dwa zupełnie różne znaczenia" - zauważył prof. Urbańczyk. Dodał jednak, że archeolodzy badali równie chętnie pałace królewskie, jak i dawne kościoły. "Niemniej ta sprzeczność interesów była cały czas widoczna" - ocenił.

"Przeżywaliśmy niedawno 1050 rocznicę chrztu Mieszka - rocznicę powstania państwa polskiego. Warto zwrócić uwagę, iż obecnie nie mówi się o początkach państwa polskiego, aspekt polityczny został usunięty. Teraz wahadło przeszło w drugą stronę: mówimy nawet nie o chrzcie Mieszka, a o chrzcie Polski. Muszę powiedzieć, że jest to nadużycie historyczne" - uważa prof. Urbańczyk.

W książce opisano też wyniki wykopalisk z Poznania, Wrocławia, Opola, Kalisza, Wiślicy i Płocka - sześciu spośród ośrodków badanych w ramach "prac milenijnych".

Książkę „Chrzest Polski w źródłach archeologicznych” opublikował warszawski oddział Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich. Wydanie było możliwe dzięki środkom pochodzącym z programu "Chrzest 966" z Narodowego Centrum Kultury. Partnerem wydawnictwa jest Instytut Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie oraz Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie. Wydawnictwo można bezpłatnie pobrać ze strony internetowej. 

PAP - Nauka w Polsce

Szymon Zdziebłowski

szz/ zan/